وقتی اسم جنگل به گوش ما می‌خورد، تصور همه ما از این اسم، جنگل‌های سرسبز شمال در دامنه رشته کوه‌های البرز یا جنگل‌های پراکنده‌ی بلوط در دامنه‌ی زاگرس است. درختانی که در خاک ریشه دارند و خانه‌ی امن حیوانات مختلف هستند. اما نوع دیگری از جنگل هم هست که ریشه‌ی درختانش به جای خاک در آب است و با جزر و مد‌ دریا حرکت می‌کنند.

جنگل‌های دریایی یا حرا، جنگل‌هایی زیبا و حیرت‌آور هستند که کمتر کسی درباره آن‌ها اطلاعات زیادی دارد.

حرا با اسمی منسوب به ابن سینا

حَرّا با اسم علمی Avicenia marina درختی از جامعه گیاهی مانگرو است. کلمه مانگرو اسم مرکبی است که معرف اکوسیستم خاص در مناطق استوایی، حاصل تجمع خیلی از گیاهان و جانوران ویژه در سواحل پست، برکه‌ها، سواحل دریاها و البته نشانگر درختان و درختچه‌های این گونه اکوسیستم‌ها هم هست.

این گیاهان جز درختان بومی ایران و در گروه گیاهان شوره‌زی قرار دارند.

حرا نام درختی است در اندازه‌های ۳ تا ۶ متر با شاخ و برگ‌های سبز و روشن که در آب‌های شور زندگی می‌کند و نام علمی‌اش Avicenia Marina منسوب است به ابن سینا دانشمند ایرانی. جنگل حرا بر دریا و آب شور قرار دارد و این سازش با آب شور و شرایط نامناسب، از حرا یک گیاه استثنایی ساخته‌ است.

جنگل‌های حرا در دنیا

به روایتی این گیاه اسطوره‌ای از اشک چشم آدم روییده‌ است. جنگل‌های حرا علاوه بر سواحل جنوب ایران، در سواحل و مرداب‌های ساحلی مصر و عربستان هم وجود دارند.

وسعت جنگل‌های حرا در ایران

حرا در۸ منطقه حفاظت شده ایران از سواحل خلیج فارس تا دریای عمان می‌روید که کناره‌های شمالی و غربی جزیره قشم و جنگل نای‌بند استان بوشهر از مهم‌ترین آن‌ها هستند.

با ۲۲ هزار کیلومتر وسعت. این جنگل‌ها یکی از پدیده‌های کمیاب طبیعی در دنیا به شمار می‌آیند و تحت حفاظت قرار دارند.

۲۴۰۰ هکتار از این جنگل‌ها در سواحل شمالی و غربی ۶۰ کیلومتری جزیره قشم واقع شده‌اند. به این درخت در بندرعباس حرا، در بلوچستان تمر، در بوشهر گُرم و در بعضی از نقاط تول گفته می‌شود.

موقعیت جنگل حرا در قشم

جنگل حرا در تنگه خوران و بین بخشی از استان هرمزگان و جزیره قشم قرار گرفته است. در واقع این جنگل در سواحل شمال غربی جزیره قشم واقع شده و زیباترین قسمت آن در مثلث بندر لافت، روستای كوران و منطقه گازی گورزین خودنمایی می‌کند.

در سواحل قشم، راه خشکی به درون این جنگل‌ها وجود ندارد و تنها راه بازدید آن‌ها، از طریق آب است. برای تماشای جنگل حرا باید به اسکله روستای طبل، بندرلافت یا اسکله سهیلی رفته و از آن‌جا سوار قایق شده و به دل جنگل زد.

چه زمانی حرا زیر آب می‌رود؟

سطح آب این جنگل در حالت عادی در حدود ۱ و نیم متر است. اما در زمان مد دریا، درختان این جنگل به زیر آب می‌روند و هجوم ماهی‌ها در حالت مد، آن را به محلی مناسب برای ماهیگیری تبدیل می‌کند. حالت جزر و مد در این جنگل ها هر۶ ساعت یک بار اتفاق می‌افتد.

جالب آن‌که در حالت جزر، به نظر می‌آید که این درختان در زمینی خشک رشد کرده‌اند.

حرا؛ درختان آب شیرین کن!

حرا به درختانی با شاخ و برگ سبز روشن و از تیره شاه‌پسند با ارتفاع حدود ۳ تا ۶ متر با برگ‌هایی با ظاهر بیضی شکل و قاعده‌ای باریک (دوکی شکل رویه سبز و براق دارند و پشت برگ‌ها نیز سفید یا خاکستری رنگ است)

طول این برگ‌ها حدود ۵ تا ۵/۷ سانتی‌متر است. پوست این درخت خاصیت تصفیه‌کنندگی دارد و آب دریا را می‌گیرد و با دفع نمک آن، بخش شیرین آن را جذب می‌کند.

با این اوصاف، درخت حرا را می‌توان یک تصفیه‌خانه آب شیرین‌کن طبیعی دانست. درختان جنگل حرا قدمت زیادی دارند و در همه فصول سال سرسبز هستند و به همین دلیل، به نام جنگل همیشه بهار نیز شناخته می‌شوند.

با فرا رسیدن خرداد ماه ، درخت حرا گل‌های زردرنگی می‌دهد که در میان انبوه شاخ و برگ آن بسیار چشم‌نواز و دیدنی می‌شود.

نحوه‌ی رشد درختان حرا

دانه درختان حرا روی درخت جوانه می‌زند؛ سپس با جداشدن از پایه مادر، در گل‌ولای پای درختان فرو می‌رود و نهال جدیدی به وجود می‌آید؛ همین سبک تکثیر باعث ایجاد چنین منطقه‌ جنگلی زیبایی شده است.

میوه‌ی حرا، بادامی شکل است و به یک خامه‌ی باریک منتهی می‌شود. ریشه‌های زانویی، شکل منظمی ندارند، اما گل حرا از فرط کوچکی ناپیدا و غیرمحسوس است.

گلی به رنگ طلایی با چهار گلبرگ، که هر گلبرگ بیشتر از چند میلی‌متر طول ندارد با عطری شیرین و خنک، در زمستان به چشم می‌خورد و عطرش تا شعاع چند متری اطراف آن پراکنده می‌شود.

گیاه چندل نیز گل‌هایی به رنگ سفید یا زرد دارد که در زمستان‌ها به چشم می‌خورد و میوه‌ی قهوه‌ای رنگ آن شبیه به گلابی است که در بهار می‌رسد.

درخت حرا و خواص آن

درخت حرا نقش مهمی در زمینه تأمین غذای دام، تولید زغال، تولید چوب، تهیه خمیر كاغذ و غیره دارد.

شیره‌ی درون آوندهای این درخت برای درمان بیماری‌های پوستی رایج در هرمزگان مفید است. درختان حرا به‌ دلیل عمر طولانی‌شان، تنه‌هایی بسیار محکم دارند و در گذشته از همین مزیت برای ساخت دهل استفاده می‌کردند.

در حقیقت، اولین دهل جزیره قشم با چوب درخت حرا ساخته شده است و ریشه درختان مثل سدی برابر امواج دریا است. چوب این درختان در اثر سوختن دود سیاه ندارد و به همین دلیل، گزینه‌ی خوبی برای تهیه‌ی زغال است. میوه و برگ این درختان نیز به‌عنوان گیاه دارویی کاربرد دارند.

آب و گل جنگل حرا حاوی نمک و آهک است و در گذشته مردم از گِل جنگل حرا برای لاغری استفاده می‌کردند؛ به این ترتیب که گل را  به بدن خود می‌مالیدند و بعد از خشک شدن، خود را در آب می‌شستند.

جنگل‌های حرا زیستگاه پرندگان مهاجر

جنگل‌های حرا به دلیل شرایط مناسب، زیستگاهی امن برای پرندگان مهاجر از مناطق گرمسیری هستند. پرندگانی مثل حواصیل بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه، پرستو نوک کاکائی، سنقر تالابی، عقاب ماهیگیر، عقاب خالدار بزرگ، شاهین، خرچنگ خوار و پرستوهای دریایی خزری.

البته این جنگل‌ها زیستگاه خیلی خوبی برای ماهیان، نرم‌تنان و سخت‌پوستان هستند.

بهترین زمان برای سفر به جنگل‌های حرا

به دلیل اینکه مناطق جنوبی ایران آب و هوای گرمی دارند، بهترین زمان سفر به جنگل‌ حرا اواخر پاییز، زمستان یا اوایل بهار است؛ زمانی که هوای خوبی بر منطقه حاکم است. جزر و مد آب در جنگل‌ حرا تقریبا هر ۶ ساعت یک‌ بار رخ می‌دهد و چنان‌چه در حدفاصل بین جزر و مدر دریا، قایقی در جنگل حرا باشد، احتمال گیرافتادن آن وجود دارد.

با این حال، قایق‌ران‌ها به کارشان مهارت دارند و می‌دانند چه زمانی جزر و مد اتفاق می‌افتد. ساعت بازدید از جنگل حرا هم به همین موضوع بستگی دارد.

 اهمیت جنگل‌های حرا در قشم

جنگل‌های حرا برای مردم قشم اهمیت زیادی دارد تا حدی که خودشان معتقدند حکم اکسیژن برای بدن را دارد. زندگی مردم روستاهای اطراف جنگل وابستگی زیادی از نظر صیادی‌، گردشگری و…. به آن دارد.

آن‌ها برای پرندگان مهاجر احترام خاصی قائل هستند تا حدی که حتی برخلاف مناطق دیگر که پرندگان را شکار می‌کنند، این مردم اصلا فکر شکار هم نمی‌کنند. زندگی مردم قشم با پرندگان مهاجر به حدی مسالمت‌آمیز است که نه تنها روی قایق‌های صیادان می‌نشینند که حتی لانه می‌سازند و تخم‌گذاری هم می‌کنند.

نام‌گذاری دالان‌های جنگل حرا

جنگل‌های حرا دالان‌ها و دهلیزهایی دارد که هر کدام به دلایل فرهنگی به اسم طایفه‌های بختیاری، دشتی یا حتی پرنده‌های مهاجر نام‌گذاری شده است.

برای بازدید از این جنگل زیبا کافی است به جزیره قشم سفر کنید و با هدیه درخت به طبیعت در حفظ این عظمت و زیبایی کوشا باشیم.