حتما تا به حال در کنار جاده‌های کویری درختان گز را دیده‌اید.

آیا می‌دانید گیاه گز انواع مختلفی دارند؟

تا به حال گل گیاه گز را از نزدیک دیده‌اید؟

با روستاگل و این مقاله همراه باشید تا راجع به گیاه زیبای گز بخوانیم.

گز در ایران:

گز در ایران دارای گونه‌های متعددی است و اغلب آنها مخصوص نواحی استپی و شوره زارها می‌باشند و معدودی نیز مخصوص نواحی حاره‌ای است. تشخیص آنها از یکدیگر به علت شباهت ظاهری تقریباً مشکل است.

برگ‌های آنها عموما قلبی شکل خرد و بی‌پایه و کم و بیش گوشتی است.

گل در بعضی گونه‌ها قبل از ظاهر شدن برگ و بر روی ساقه‌های دو ساله و در بعضی دیگر دیر رف و بر روی شاخه‌های نو رسیده انشعابات همان سال ظاهر می‌شود و معمولا پنتامر و دارای ضریب ۵ ۵ گلبرگ  یا ۱۰ پرچم و دیسکی با ۵ یا ۱۰ لوپ می‌باشد معهذا در بعضی گونه‌ها تترامر است.

گونه‌های مختلف گز از لحاظ تعداد و شکل پرچم و تعداد لب‌های دیسک و طرز قرار گرفتن پرچم‌ها بر روی آنها از یکدیگر متمایز می‌گردند.

نام عمومی آن‌ها گز است و در عرف باران آذربایجان یولقون و ایلقین آقاجی و در بلوچستان شنگر  گز شنگر نامیده می‌شود و در کتب فارسی کشت و شوره گز و به عربی اثل آمده است.

گونه‌های گز:

۱.گز شاهی (Tamarix aphylla)

۲. Tamarix arvensis

این گونه در احمدآباد مشهد و خار و همچنین در فاصله شاهرود تا نیشابور نتشار دارد درختچه‌ای است که گلازین آن در شاخه‌های نورسته ظاهر می‌گردد و برگ‌هایش بدون نیام و گل‌ها پا یکدار و کپسول میوه آن کوچک است.

۳.Tamarix askabadensis

این گونه بومی عشق آباد ترکمنستان است و در ایران نیز در مناطق استپی اطراف قم و موته اصفهان دیده شده است خوشه‌های گل دهنده این گز باریک و به ۵ تا ۸  سانتی متر طول بالغ شده و بر روی ساقه‌های ۲ ساله ظاهر می‌گردد گل‌هایش پنتامر و ارغوانی رنگ و خامه آن سه شاخه است.

۴. Tamarix bakhtiarica

این گونه در فارس در ناحیه قراقاج در خانه زنیان و سیوند و همچنین بین تهران یزد و کرمان انتشار دارد و از ۱۴۰۰ متر ارتفاع در سیوند ا ۱۸۰۰ متر در راه کرمان نوسان می‌یابد.

درختچه‌ایست صاف با برگ ای نیزه‌ای سبز رنگ و گلاوین خوشه‌ای آن دارای پایک است. گل‌های آن هم در ساقه‌های دو ساله و هم در ساق‌های سبز ظاهر می‌شود.

۵.شنگر(Tamarix dioica)

این گونه مخصوص نواحی گرمسیر جنوب کشور است و در مکران و چابهار و تنگه سرحه و سیستان انتشار دارد و در بم پشت در ۱۵۰۰ متر ارتفاع دیده می‌شود و نام آن در بلوچستان گز شنگر یا شنگر می‌باشد گل‌هایش روی ساقه‌های نو رفته ظاهر می‌گردد پرچم گل‌ها دارای میله پهن است و در فواصل ۵ لوپ دیسک قرار دارد.

۶. Tamarix dubia

این گونه در نواحی خشک مرکزی و جنوبی در سرچاح جنوب خراسان و در فاصله یزد به رفسنجان و زاهدان به خاش انتشار دارد گلازین آن روی ساقه‌های سال قبل ظاهر می‌گردد و طول آنها به ۴ سانتی‌متر می‌رسد برگ‌های آن تخم مرغی نیزه‌ای به رنگ سبز و برگ آن از پایک گل بلندتر است.

۷. Tamarix florida

این گونه در لرستان و هفت تپه و در تمام نواحی فارس از بوشهر تا سروستان و فیروزآباد و بندر عباس و در کرمان از بیاز تا کوشکوه تا یزد و عقدا و جندق و در بلوچستان در ایرانشهر و بمپور و همچنین در شاهرود تا بشم انتشار دارد و حداقل ارتفاع آن از سطح دریا در بندرعباس ۷۰۰ متر و حد اعلای آن در عقده در ۱۵۰۰ متر می‌باشد واریته های چندی برای آن ذکر نموده‌اند برگ‌های آن تخم مرغی پهن است و گلازین آن خوشه‌ای بلند و باز با برگه تخم مرغی پهن است.

۸.گز انگبین (Tamarix gallica)

گز انگبین در خاورمیانه از مصر تا افغانستان و از عربستان تا پاکستان انتشار دارد و در ایران بیشتر اراضی شورزار و مناطق خشک و نیمه خشک می‌روید و در راه بین تهران تا اصفهان و کاشان و یزد و شیراز و کرمان و شهداد تا زاهدان. بندر عباس و نیز در گتوند لرستان و خوزستان و بافت و باتلاق گاوخونی و نیز در نواحی شمال خراسان. از اترک و بجنورد و شیروان تا جاجرود و بهرام و اراضی شورزار جنوب کرج و شاهدشت و نیز در حاشیه دریاچه ارومیه مانند شرفخانه انتشار دارد.

حداقل ارتفاع آن در بهرام ۱۱۰۰ متر و در حد اعلای آن در سیرج کرمان ۲۲۰۰ متر دیده شده است. ارتفاع این درخت کوچک به ۶ تا ۱۰ متر و قطر آن به ۳۰ سانتی‌متر و گاهی هم بر حسب جست‌های پاجوش به صورت درختچه در می‌آید و دارای انشعابات زیاد و سخت است. برگ‌هایش خیلی کوچک و صاف است و رنگ آنها گرد سفید به نظر می‌رسد شکل آنها لوزی شکل و تخم مرغی با انتهای تیز و قاعده‌ای متسع است.

نام متداول آن گز انگبین و به زبان کردان آذربایجان غربی گز گزو می‌باشد.

۹. Tamarix bispida

انتشار این درختچه در حاشیه دریاچه نمک و جنوب دامغان در ۸۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا می‌باشد شاخه‌های تازه این گونه دارای کرک‌های سیخی پرپشت است و بدین وسیله از سایر گونه‌های گز متمایز می‌گردد و بر روی این شاخه‌ها گل‌ها ظاهر می‌گردد.

۱۰. Tamarix hohenackeri

انتشار این گز در قفقاز می‌باشد و تا غرب ایران امتداد می‌یابد و در شورین همدان و بیشه لرستان در ارتفاع ۱۲۰۰ متر و در بختیاری در ایستگاه کشور در ۱۲۰۰ متر رتفاع از سطح دریا دیده می‌شود .

 ۱۱. Tamarix ispahanica

۱۲. Tamarix karelina

۱۳. Tamarix Kotschyi

۱۴. Tamarix laxa

۱۵. Tamarix letoptala

۱۶. Tamarix leptostachys

۱۷‌. Tamarix macrocarpa

۱۸. Tamarix  masctensis

۱۹. Tamarix Meyeri

۲۰. Tamarix octandra

۲۱. Tamarix passerinoides

۲۲. Tamarix ramosissina

۲۳. Tamarix rosea

در نبرد رستم و اسفندیار، رستم، با راهنماییِ سیمرغ، با تیری از چوب درخت گز بر چشمِ اسفندیار زد.

خصوصیات ظاهری کلی گزها:

ارتفاع این درخت کوچک به 6 – 10 متر و قطر آن به 30 سانتی کمتر می رسد و گاهی هم بر اثر جست های پاجوش بصورت درختچه در می‌آید.

دارای انشعابات زیاد و سخت است. برگ‌هایش خیلی کوچک و صاف است.

رنگ آن‌ها گرد سفید بنظر می‌رسد. شکل آن‌ها لوزی شکل شکل و تخم مرغی با انتهای تیز و قاعده‌ای متسع است. گل آذین کوتاه و متراکم و برگ‌های آن نوک تیز و از پاپک گل بلندتر است. گلبرگ‌هایش واژ تخم مرغی کشیده است.

تعداد پرچم‌های گل آن پنج است و قاعده میله آنها کمی متسع شده است و به لوب‌های دیسک متصل می‌باشد.

چوب آن سخت و شکننده است و برون چوبی سفید و درون چوبی سرخ رنگ دارد و در مصارف نجاری بکار می‌آید پوست آن نیز دارای مقداری تانن می‌باشد.

شهدی که از گزانگبین استخراج می‌شود در اثر نیش حشره‌ای به نام Eriococus mannifer ترشح می‌گردد و در آن 55 درصد ساکارز، 25 درصد لولز و 20 درصدد کستروز دارد. نام متداول آن گزانگبین و به زیان کردان آذربایجان غربی گرگزو می باشد. نام عربی آن را طرفا، طرفه المن حطب احمر نام برده‌اند شهد آن معمولاً انگبین نامیده می‌شود.

درختچه گز به شکل درخت یا درختچه است که برگ‌های آن کوچک سوزنی شکل و پولک مانند است.

شرایط آب و هوایی:

این گیاه بیشتر در جاهای خشک، کنار آبهای شور، در زمین های شوره زارو کنار رودخانه ها رشد می کند.

گیاه گز انواع مختلفی دارد. بعضی از آنها مثل گز شاهی در جاهای مختلفی دیده می‌شوند. گیاه گز مقاومت زیادی دارد و در هر آب و هوایی رشد می کند. این گیاه حتی در منطقه‌های بلند و کوهستانی هم رشد می‌کند.

مناسبترین جا برای رشد و زیاد شدن آن منطقه‌های گرم وخشک بیابانی و خاک‌های شور است.

این گیاه در برابر تغییر دمای هوا مقاومت زیادی دارد. به علاوه مناسب‌ترین خاک برای رشد گیاه گز، خاک لومی است. نزدیک دریا، شن‌های ساحلی و اطراف رودخانه‌ها جای مناسبی برای رشد گیاه گز هستند.همچنین در کنار نهرهای زمین های شور و شنی و گودال های مرطوب و بستر رودخانه‌ها این گیاه به خوبی رشد می‌کند.

کاربرد گیاه گز:

درخت گز فواید بسیاری دارد و در محصولات صنعتی، ساختمان‌سازی استفاده می‌شود و نیز خواص درمانی بالایی دارد. پاره‌ای از آن‌ها بدین قرارند:

می‌توان در خمیر مکمل برای مخلوط کردن با خمیرهای مرغوب استفاده کرد.

مصرف خرده چوب گز به صورت مخلوط با خرده چوب‌های دیگر یا به صورت خالص در تولید تخته خرده چوب امکان پذیر است.

تنه‌های قطور و بلند گز برای استفاده در سقف اصطبل‌ها و آغل‌ها (به خصوص در مناطق کوهستانی)، داربست درختان مو، سر درگاه اتاق‌ها و درب منازل به کار می‌رود و خرید و فروش آن‌ها در بین اهالی روستایی کاربرد دارد.

استفاده از گز برای مصارف صنعتی مناسب است و در پرورش توده‌های جنگل کاری با گز می‌توان بهبود کیفیت چوب را نیز در نظر گرفت. همینطور مصرف خرده چوب گز در تولید تخته خرده چوب، چه به صورت مخلوط با خرده گونه‌های دیگر یا خالص در صورت اقتصادی بودن خردکن آن در مقیاس تولید تجاری، مناسب به نظر می‌رسد.

خواص درمانی گز:

۱. طبع آن گرم و خشک است.

۲. جهت رفع سرفه‌های کهنه از پوست این گیاه با دارچین مخلوط نموده دم‌کرده میل شود.

۳. جهت رفع درد معده به خاطر سردی، مقدار ۴ گرم از پوست گیاه را دم‌کرده با شکر شیرین نموده میل شود.

۴. مزمزه کردن دم‌کرده این گیاه برای دندان‌ها مفید است.

۵. جهت تسکین دندان درد پوست درخت گز را کوبیده با سرکه مخلوط کرده مزمزه کنند.

۶. مزمزه کوبیده پوست این گیاه با سرکه بوی تعفن و چرک لثه را از بین می‌برد.

۷. جهت رفع بدبویی بینی پوست این گیاه را نرم کوبیده فتیله‌ای را به آن آغشته نموده در بینی بگذارند.

۸. جهت درمان بواسیر پوست این درخت را با دارچین مخلوط نموده دم‌کرده بنوشند.

۹. دم‌کرده پوست این درخت با دارچین برطرف کننده ترشح زیاد اسپرم است.

۱۰. جهت دفع اخلاط خونی سینه از دمکرده این گیاه استفاده شود.

۱۱. پوست این درخت برای طحال و کبد مضر است باید با مصطکی میل شود.

۱۲. جهت درمان اسهال ۸ گرم پوست این درخت را در ۳۰۰ سی‌سی آب‌جوش دم‌کرده روزی سه استکان بنوشند.

۱۳. خانم‌های حامله از خوردن گیاه گز خودداری کنند.

۱۴. جوشانده پوست این گیاه برای کنترل یرقان مفید است.

با گیاه گز نیز آشنا شدیم و انواع آن را شناختیم. ما در روستاگل به نام شما و هرکس که دوست دارید به زمین درخت هدیه می‌کنیم کافیست به قسمت کاشت مراجعه بفرمایید.