اگربه مناطق گرمسیر و کویری سفر کرده باشید دردل کویر با جنگل های رو به رو میشوید که درختان سرسبز در میان آن هوای گرم چشم نوازی میکنند، عمدتا این درختان تاغ و گز می باشند که در این مقاله به بررسی درخت تاغ و انواع آن می پردازیم این مطلب را تا انتها با ما باشید تا هنگام سفر به کویر با دانستن این موارد لذت سفر برای شما دو چندان شود.

همه چیز در مورد درخت تاغ

تاغ‌ها Haloxylon سره‌ای گیاهی است به صورت درختچه از تیرهٔ تاج‌خروسان Amaranthaceae، زیرتیرهٔ اسفناجیان chenopodiaceae، با مقاومت زیاد در برابر خشکی و گرما با سیستم ریشه‌ای گسترده که جهت جلوگیری از گسترش کویر از آن استفاده می‌شود، گونه‌های متعددی از جنس تاغ وجود دارد.

در ایران سه گونهٔ درخت تاغ وجود دارد

سیاه‌تاغ Haloxylon aphyllum یا Haloxylon ammodenderon
زردتاغ یا سفیدتاغ Haloxylon persicum
تاغ بوته‌ای Haloxylon recurvum
البته گونهٔ سوم از خانوادهٔ اسفناجیان به نام ترات یا رمس، گاهی اوقات در شمار گونه‌های جنس تاغ با نام تاغ بوته‌ای آورده می‌شود. این گونه را از جنس دیگری با نام لاتین Hammada salicornica دانسته‌اند، که در گذشته جزو تاغ محسوب می‌شد اما بعداً به عنوان جنسی جدا گانه معرفی شد.

تفاوت آن با تاغ از لحاظ شکل این است که در رمس گل‌ها فقط در نوک شاخه‌ها هستند اما در تاغ گل‌ها در تمام طول شاخه پراکنده‌اند ضمن اینکه شاخه‌های ترات سفید رنگ و زمخت هستند.

به لحاظ کشت بیشتر توصیه می‌شود تا سیاه تاغ را که به خاک های سنگین و رسی و شوری مقاوم تر است، در این گونه محیط‌ ها کشت شود در حالی که زرد تاغ بیشتر به خاکهای سبک و شنی و کم‌آبی مقاوم است و برای تثبیت تپه‌های شنی، به کار می‌رود.

درخت تاغ در ایران کجاست؟

در ایران پراکنش این گیاه به شرح زیاد است.
کرمان، غرب هامون جا زموریان و شرق دشت لوت و سیستان و بلوچستان، اطراف نصرت اباد حاشیه مرز افغانستان بین کوه ملک سیاه و زابل زاهدان به زابل و سمنان، منطقه حفاظت شده توران، بین احمد آباد و زمان آباد 2 کیلومتری شمال چاه جم 15کیلو متری جنوب شرق طرود چاه جم حسینیان به جندق و اصفهان، جندق انارک رباط خان غرب طبس 20-30 کیلو متری خور به بیابانک

چطوری درخت تاغ رو بشناسیم؟

درختچه‌هایی سربلند با ساقه‌هایی روشن و شاخه‌های آویزان و نامنظم و برگ‌ها و ساقه‌هایی بندبند با رنگ سبز کمرنگ است، به طوری که از دور شبیه درختچه‌ای خشک شده می‌ماند.

برگ‌هایی افتاده بصورت لوله‌ای و بندبند، گل‌های سبز‌ و قهوه‌ای ریز دارد وجود یک شاخه اصلی و بعد پیج‌خورده به صورت کج که ادامه شاخه‌ها بصورت فرعی در امتداد شاخه اصلی درمی‌آیند و شاخه‌ها در صورت خشکی زیاد بصورت چوب پنبه‌ای درمی‌آیند که البته به این معنا نیست که شاخه‌ها خشک شده‌اند.

ارتفاع درخت تاغ تا کمتر از 4 متر می‌رسد.

ویژگی‌ها و فواید درخت تاغ

این گیاهان نمک‌ دوست از سازگارترین گیاه بیابان و به اصطلاح عامیانه کویر هستند، اصطلاح زنده‌ ترین موجود بیابان را هم می‌توان به آن‌ها اختصاص داد زیرا حیات بسیاری از پستانداران، پرندگان و خزندگان بیابانی به این گیاه مهم وابسته است.

اگر از دور به آن نگاه کنیم فرمی آویخته دارد به اصطلاح مجنون بیابان‌ها شده‌‌‌است و این‌ جنون برای این است که با ایجاد سایه تاج پوشش درخت بر روی تنه اصلی از میزان دمای هوا برای خود گیاه می‌کاهد و ایجاد سایه سازگاری شگرفی در جهت زنده ماندن سایر گونه‌ها در اکوسیستم بیابانی است.

درخت تاغ هم شوری‌پسند است هم شن‌دوست و خشکی‌پسند، یعنی با قرار گرفتن اندام هوای در سایه از نفوذ گرما به بخش‌های دیگر می‌کاهد.

در درخت تاغ برای به حداقل رساندن درجه حرارت دما، برگ‌ها از حالت سطح افقی و عمود به تابش نور به صورت موازی با تابش خورشید در آمدند که حداقل جذب نور را داشته باشند همچنین با فلسی شدن و براق شدن سطح برگ بخشی از تابش را منعکس می‌کنند.

مهم‌ترین عامل از دست دادن آب در گیاهان، تبخیر و تعرق گیاه است پس با گوشتی‌شدن برگ‌ها و فلسی‌شدن و بندبند شدن از هدر‌‌ رفت آب جلوگیری می‌شود. درخت تاغ با دریافت املاح خاک و جذب نمک‌ها توانایی کاهش شوری املاح و خاک را دارد.

ساقه‌های بندبند آن در زمستان و یا در هنگام فصل خشکی می‌افتد پس کمک به دفع نمک اضافه در داخل بافت گیاه می‌کند.

جذب نمک از ریشه این گیاه به صورت ایجاد یک فشار اسمزی منفی از خاک به سمت ریشه است که منجر به جذب بیشتر نمک در بافت برگ‌ها می‌شود و این جریان یک‌طرفه از خاک به سمت ریشه و برگ است.

اگر قسمتی از برگ آن‌ها را بچشید متوجه طعم شوری نمک در این بافت خواهید شد.

درخت تاغ رو به نابودی

متاسفانه به دلیل افزایش جمعیت شترهای رها شده در بیابان، درختان تاغ مورد تعلیف زیادی قرار می‌گیرد و شاخه‌های انتهایی خورده شده و برگشت این درخت به حالت عادی بسیار سخت و ناممکن است.

انواع درخت تاغ

سیاه تاغ HALOXYLON Ammodenderon

درختچه ای با شاخه های فراوان به ارتفاع تا 100-200سانتیمتر، اغلب کروی شکل باپوست خاکستری مایل به سفید شاخه های سال جاری سبز یا سبز کلمی شونده، طویل نسبتا گوشتی به قطر 5/1تا2 میلیمتر به ساقه فشرده.

برگها نامشخص، به فلسهای زگیل مانند متقابل نوک کند تبدیل شده با کرک های کوتاه قاعده ای گلها منفرد در محور برگه های فلسی شکل، روی شاخه های کوتاهی که سر انجام به شاخه های رویشی شکننده تبدیل میشود.

برگ ها تخم مرغی پهن، خشن با لبه های غشایی، شفاف پهن هم اندازه گل، قطعات گلپوش خیلی کوچک تخم مرغی با لبه غشایی.

کرکی در قاعده با کرک های زیگزاگی، در میوها در بالا به بالی به اندازه 3/4 طولش تبدیل می شود، بالها تقریبا دایره ای حداقل سه تای آنها در قاعده قلبی، دو تای دیگر گاهی گوه ای

اغلب با صفحه ای به طول 8-10 میلیمترۀ، خمیده یا گاهی در حالت رسیده مورب ایستاده، لوب های بالای گلپوش میوه دار واگرا، سپس میوه در داخل حفره ای فنجان مانند قرار می گیرد، میوه سبز تیره، با راس محدب، با غده ای در مرکز و اطراف.

زرد تاغ HAGOXYLON Persicum

درختی به ارتفاع تا 5 cmبا تنه محکم چرو کیده و پوست خاکستری روشن با چوب سنگین شکننده. شاخه های سال قبل مایل به سفید پوشیده با ترکهای حلقوی متراکم شاخه های یک ساله سبزکم رنگ نسبتا سخت شکننده به قطر 1-2mm در گیاهان جوان است.

در گیاهان مسن اغلب سر به زیر. برگها کوچک شده فلس مانند منتهی به نوک گاهی فشرده به ساقه گلها منفرد در محور برگها فلس مانند نوک کند.

روی شاخه های معین خیلی کوتاه برگکها تخم مرغی دایره ای در لبه ها غشایی با ناو کند هم اندازه گل، گلپوش نوک کند غشایی در انتها بال دار بالها تقریبا دایره ای یا تقرییبا کلیوی شکل -نیم دایره ای. معمولا تا حدودی پیچیده گرد شده و یا درقاعده تقریبا قلبی میوه فشرده شده به قطر2-2/5mm

ترات Haloxylon Salicornicum

درخچه ای یا نیمه درخچه ای افشان به ارتفاع 25 تا100 cm با شاخه های یک ساله نامنظم بر خواسته از ساقه های کوتاه چوبی سال گذشته شاخه های جوان کم وبیش ایستاده شکننده به رنگ روشن تا سبز کلمی عاجی رنگ یا به هنگام خشکی زرد مومی برگها به فلسهای کوتاه سه گوشه وکوچک تبدیل شده.

پیوسته فنجانی شکل با لبه ای غشایی شکل و کرک های پشمالو در داخل آن گل آذین افشان شامل سنبله های پراکنده به طول3-6cm اغلب در انتهای شاخه های اصلی یا جانبی سبز گلها با دو برگک تو گود تخم مرغی شکل با قاعده پشمالو پرچم ها 5 تایی متناوب با پرچم های عقیم خامه ها کوتاه کلاله ها دو تایی میوه به همراه بال به عرض7-6mm

شرایط اکولوژیک مورد نیاز درختچه تاغ

درخت تاغ را می توان به شرایط موجود پرورش داد.

نور

باید در آفتاب کامل قرار داشته باشد(در سایه رشد نمی کند)

خاک

خاک شنی و لومی خوب زهکشی شده، خاک مناسب برای رشد تاغ می باشد(این درختچه در خاکهای قلیایی و شور و فقیر نیز به خوبی رشد می کند.)

دما

دما 16 درجه دمایی مناسب است (البته این درختچه تحمل سرمای زیاد را دارد )

آبیاری

شرایط مرطوب برای درخت تاغ مناسب نمی باشد.

این درخت با آب و هوای خشک و زمینهای نسبتا شور نواحی کویری بسیار سازگار بوده و در خاکهای سبک و شنی و همچنین بر روی تپه های شنی بخوبی رشد و نمو می کند.

به همین دلیل از اهمیت بسزایی در رابطه با کویر و تثبیت شنهای روان در مناطق کویری کشور برخوردار است درخت تاغ بدلیل حفظ رطوبت خاک باعث رشد سایر گیاهان طبیعی می شود بطوری که منطقه تاغ کاری شده پس از مدتی به صورت مرتع مشجری در می آید.

جمع آوری بذر تاغ

معمولا درختان 10 تا20 ساله و درختان پیر تر مقدار بیشتری بذر می دهند. بذور در اواسط آذر ماه رسیده و آماده جمع اوری است. برای جمع آوری می توان کیسه را در زیر شاخه قرار داد و با تکان دادن شاخه بذر در داخل آن می ریزد.

چون بذر ها دارای رطوبت هستند آنها را باید در مکانی قرار داد تا خشک شود، این درخت از گونه درختان گرمسیری است. بذر تاغ بعد از جمع آوری و پاک کردن هر کیلوی آن بالغ بر 360 تا 370 هزار عدد است. قوه نامیه آن 4 تا 5 ماه پس از جمع آوری به خوبی حفظ می شود.

کشت و تکثیر درخت تاغ

1- کاشت بذر، بذر این گیاه را در بهار در گلخانه بکارید وقتی به اندازه کافی رشد کردند در گلدانهای مجزا بکارید بهتر است در طول مدت اولین زمستان در گلخانه بمانند و پس از آن به بیرون منتقل شوند.

2- قلمه چوب نیم رسیده در مرداد و در یک قاب ماسه ای
حداکثر موفقیت بذر پاشی موقعی است که در دی ماه بذور زیر برف کاشته یا روی برف کاشته شود. برای تولید نهال لازم است از اواخر بهمن تا اواسط اسفند بذور در خزانه کشت و آبیاری شود.

در صورتیکه حرارت بین 20-15 سانتی گراد باشد بذور پس از سه یا چهار روز سبز خواهند شد. و بذور سبز شده در سه ماهه آخر سال جهت عرصه به شنزار خوب است. بردن نهالها در فروردین مناسب نیست.

نهال ها را بر روی نوارهای به عرض 6 متر و به فواصل 3 متر از یکدیگر ودر سه ردیف می کارند و فواصل بین هر نوار در حدود10 تا14 متر از یکدیگر است برای کاشت گودالی به عمق 30 سانتی مترکنده ونهال را در گودال قرار می دهند رشد ریشه های تاغ در سالهای اول و دوم تا حدود 2/5 متر و در سالهای بعد تا 16 متر در خاک نفوذ می کند.

کاربردهای درختچه تاغ

خواص این گیاه به شرح زیر می باشد

1- تثبیت خاکهای شنی و بیابان زدایی.
2-چوب این درختچه با دوام بوده برای نجاری مورد استفاده قرار می گیرد.
3- به عنوان سوخت ، چوب این درختچه ارزش زیادی دارد.

اهمیت از لحاظ چرای دام تاغ را نمی توان یک گیاه علوفه ای بشمار آورد اما در پناه خود محیط خاصی را ایجاد می کند که گیاهان علوفه ای بهتر بتوانند رشد کنند. در بین انواع تاغ ها تاغ سفید خوشخوراک تر است و موقع چرای آنها در اواخر پاییز و فصل زمستان شروع می شود.

درخت تاغ را می توان همسایه درخت گز خواند و این درخت را در رویشگاه شیرخون به زمین هدیه کرد.