این بارمیخواهم در مورد درخت زرشک باهاتون صحبت کنم قطعا شما هم باورتون نمیشه که این درخت اصالت اروپایی و آفریقایی داره! و تا ارتفاع 2 متر این درختچه رشد می‌کنه. در اینجا کلی نکات مهم در مورد کاشت این درخت بهتون گفتم که مناسب باغداران است پس لطفا موارد گفته شده رو با افراد دیگر درمیون بذارید.

همه چیز درمورد درخت زرشک

نام علمی berberis vulgaris

اصالت این درخت به کشورهای آسیایی، آفریقایی و اروپایی برمی‌گردد. ایران یکی از مهمترین تولیدکنندگان این نهال است که سهم زیادی از تولید این دانه خوراکی را از آنِ خود کرده است. زرشک، بومي مناطق معتدل و نیمه اسـتوایي اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی است. در ایران دو تیپ زرشک بی‌دانه و دانه‌دار در گستره‌ای از مناطق خراسان، سمنان، تهران، آذربایجان، کرمان، اصفهان و فارس می‌روید.

تیپ بی‌دانه زرشک به دلیل موارد استفاده غذایی و دارویی متعدد در ایران از نظر تجاری، اهمیت بیشتری یافته و به صورت درختچه‌ای بومی از گذشته‌های دور کشت می‌شده است. زرشک به دلایل خواص معجزه‌آسای درمانی زیاد، گستره مقاومت در برابر شرایط نامناسب آب و خاک و نقش آن در صنعت و اثر زیست محیطی مهمی دارد، جز درختان میوه است.

درختچه‌ای به ارتفاع کمتر از 2 متر با شاخه‌های خاکستری رنگ است. برگ‌های درختچه زرشک به شکل واژ تخم مرغی، سر نیزه‌ای یا اره‌ای 4 تا 5 سانتی‌متر به مراتب بلندتر از خارها و دارای دم‌برگ هستند. گل‌ها در زرشک دارای 6 گلبرگ، 6 کاسبرگ و 6 پرچم است. 

زرشک گیاهی بی‌دانه و خودگشن است و تشکیل میوه و در این درختچه بر اساس بکرزایی تحریکی (تولید میوه بدون عمل لقاح و از طریق تحریک مادگی) است.

هر چه که باغداران باید بدانند

زرشک گیاه اقلیم معتدل خشک و نیمه خشک است بنابراین باید آن را در محلی با آب و هوای ملایم و تابستان‌های خنک کاشت شود. این درختچه در منطقه وسیعی از خاک‌ها از لومی شنی تا لومی رسی به خوبی رشد می‌کند. اما بهترین وضعیت رشد و نمو در خاک‌های آهکی با بافت لومی یا لومی شنی یا حتی شنی لومی است، مناسب‌ترین PH برای این گیاه حدود 7 تا 8 است.

زرشک برای تولید میوه کافی و عملکرد بالا به یک محل آفتابی با جریان هوای خوب احتیاج دارد. رشد رویشی گیاه زرشک در دمایی حدود 15 تا 18 درجه سانتی‌گراد در ماه‌های فروردین و اردیبهشت و گل‌دهی آن در دمای 19 تا 23 درجه شروع می‌شود.

درختچه‌ی زرشک را می‌توان مانند سایر درختان میوه، بسته به شرایط اقلیمی در اواخر پاییز یا اواخر زمستان کاشت کرد. فواصل کشت درختچه‌های زرشک در سیستم نیمه متراکم 3*3 متر و در سیستم باز 4*3 و 5*4 برای کشت آبی است، برای کشت دیم نیز فواصل کاشت حداکثر 7*7 متر در نظر گرفته می‌شود.

کارشناسان خاک با اسیدیته 9 را بهترین نوع خاک برای کاشت درخت زرشک عنوان کرده‌اند، برای کاشت زرشک؛ خاک باید بافت نرم و سبکی داشته باشد به این ترتیب بهترین نوع خاک برای کاشت این نهال خاک‌های لومی ساده و لومی شنی است، خاک‌های آهکی بافت بسیار سبکی دارند و نهال‌هایی مانند زرشک به خوبی در آن‌ها ریشه کرده و بزرگ می‌شوند.

این درختچه در برابر سرما و گرما مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهد این امر در مورد خاک نیز صدق می‌کند. این گیاه می‌تواند در برابر مواد تغذیه‌کننده که از خاک دریافت می‌کند نیز مقاومت کند بدین معنا که در صورت غنی نبودن خاک، این نهال تا جایی که امکان دارد از خود محافظت کرده و مقاوم باقی می‌ماند.

یکی‌دیگر از عوامل مهم در کاشت درخت زرشک، توجه به مقدار نمک موجود در خاک است البته میزان نمک نباید از مقدار استاندارد برابر با 5 میلی‌متر عبور کند.

درختچه زرشک، مقاومت بسیار مناسبی در برابر کم‌ آبی دارد، بهترین زمان برای آبیاری این نهال ساعات اولیه روز است. پس از کاشت زرشک، آبیاری آن در سال‌های ابتدایی بهتر است هر هفته یک بار انجام شود البته آبیاری ارقام مختلف به نوع خاک و موقعیت جغرافیایی منطقه نیز بستگی دارد در حالت کلی درخت زرشک در فصل‌های سرد و مناطق کوهستانی به آبیاری زیاد نیاز چندانی ندارد.

سه تا چهار سال پس از کاشت درخت زرشک، شما می‌توانید هر دوازده روز یا پانزده روز این نهال را آبیاری کنید یکی از نکات مهم در این زمینه، کاهش میزان آبیاری در زمان گلدهی درختچه است. اگر در این بازه زمانی، گیاه بیش از اندازه سیراب شود، امکان ریختن گل‌ها وجود دارد.

به طور کلی رعایت کردن اصول مربوط به آبیاری در رشد گیاه، افزایش کیفیت محصول و… نقش مهمی دارد. روستاگل این درخت را در رویشگاه هیو کاشت و در زمان‌های مناسب آبیاری و کوددهی می‌کند شما عزیزان می‌توانید از قسمت گزارشات رویشگاه‌ها شاهد این رسیدگی باشید.

یکی از مهم‌ترین عوامل در رشد بهینه این درخت زرشک، نور مناسب آفتاب و رعایت فاصله بین درختان است، فاصله‌ی استاندارد برای کاشت نهال زرشک 3 در 4 یا 4 در 5 متر است البته این فاصله، زمانی مناسب به نظر می‌رسد که نوع کشت آبی باشد به این دلیل که در کشت دیمی شما باید فاصله‌ای به اندازه 7 در 7 متر را به عنوان فاصله کاشت در نظر بگیرید.

همان‌طور که اشاره کردیم امکان کاشت نهال زرشک در فصل بهار وجود دارد، با این حال باغداران و کارشناسان در این حوزه، اواسط فصل پاییز یا اوایل زمستان را بهترین زمان برای کاشت درخت زرشک می‌دانند. درختچه‌ زرشک پس از رشد در سن 3 تا 4 سالگی شروع به باردهی کرده و معمولاً ماه‌های اول سال زمان اصلی رشد رویشی این درخت است.

اولین نوبت عملیات آبیاری 2 هفته قبل از شروع رشد جدید سالیانه است. البته در مناطقی که زمستان پر بارانی را پشت سر گذاشته‌اند یا خاک از رطوبت کافی برخوردار است، می‌توان این دور آبیاری را حذف کرد. زرشک از گیاهان مقاوم به کم آبی است، ولی در 3 تا 4 سال ابتدای کاشت بسته به بافت خاک و شرایط آب و هوایی، آبیاری آن بر مدار 7 تا 8 روز مناسب است.

در سال‌های بعدی، باغ زرشک معمولا هر 12 تا 15 روز یک بار آبیاری می‌شود. در برخی از مناطق کوهستانی و در شرایط ویژه، گاهی درختچه زرشک را در طول فصل رشد بیش از 3 تا 4 مرتبه آبیاری نمی‌کنند. از انجام آبیاری در زمان گل‌دهی تا حد امکان باید خودداری شود و این کار به بعد از ریزش گلبرگ‌ها موکول شود، مگر اینکه درختان با تنش شدید رطوبتی مواجه باشند. هرچه سن درختچه زرشک کمتر باشد، نیاز آبی آن کمتر است.

دو روش برای تکثیر زرشک وجود دارد که شامل کاشت دانه یا قلمه زدن می‌شود. اگر تکثیر از طریق کاشت دانه را انتخاب کردید، حتما تمامی تکه‌های میوه را جدا کرده و تنها دانه را حفظ کنید در غیر این‌صورت، جوانه‌ای در کار نخواهد بود.
اما اگر سراغ تکثیر درخت زرشک از طریق قلمه رفتید، درنظر داشته باشید که برای تکثیر زرشک از طریق قلمه ساقه، باید قلمه‌ای با طول 15 سانتی‌متر از گیاه جدا کنید این کار باید پس از پایان گل‌دهی و حذف شدن گل‌ها انجام شود.

همچنین باید دقت کنید که برش قلمه درست زیر غده برگ ایجاد شود. سپس جوانه‌ها و برگ‌های نیمه پایینی قلمه را جدا کرده و آن را از سمت برش خورده، در هورمون رشد فرو کنید. در نهایت قلمه را در گلدانی با اندازه مناسب بکارید.

بعد از کاشت قلمه جدید، خاک را مرطوب نگه داشته و برای حفظ رطوبت بیشتر، سطح گلدان را با یک پلاستیک بپوشانید تا شکل‌گیری کامل ریشه‌ها و موفقیت کامل فرایند قلمه‌زنی، هرگز اجازه ندهید که خاک خشک شود و به محض خشک شدن سطح رویی، قلمه زرشک جوان را آبیاری کنید. پس از گذشت حدودا 3 هفته، قلمه‌ها جوانه خواهند زد و 2 هفته بعد از جوانه‌زنی نیز، قلمه‌ها آماده کاشته شدن در باغچه یا انتقال به گلدان اصلی خود خواهند بود.

باغداران معمولاً درختچه‌‌ها را در زمستان و پاییز هرس می‌‌کنند در فرایند هرس کردن تمام شاخه‌های مریض و خشک باید از باقی شاخه‌ها جدا شوند. باقی ماندن آن‌ها بر روی درخت در طولانی مدت باعث خراب شدن شاخه‌های دیگر می‌ شود همچنین هرس نکردن بر روی باردهی و کیفیت محصول نیز تأثیرگذار خواهد بود.

در فصل‌‌های سرد شاخه‌‌های خشک و آفت‌ زده درخت زرشک هرس می‌شوند. دقت لازم را داشته باشید که هر کدام از شاخه‌های این درخت تنها یک بار میوه می‌دهند به این ترتیب شما می‌توانید شاخه‌های میوه‌دار یا شاخه‌هایی که به تازگی محصول داده‌اند را هرس کنید این امر باعث می‌‌شود تا شاخه‌ای بی‌ثمر بر روی درخت باقی نماند.

مراقب درخت زرشک باش

از جمله بیماری‌ها و آفت‌هایی که درخت زرشک رو تهدید می‌کند:

زنبور سرشاخه خوار
یکی از مهم‌ترین آفات این درختچه، زنبور سرشاخه خوار است که به شاخه‌های تازه آسیب وارد می‌کند. شناسایی این آفت و از بین بردن آن در رشد درخت و کیفیت محصول نقش مهمی دارد.

شته
یکی‌ دیگر از رایج‌‌ترین انواع آفات، شته است. معمولاً این آفت در سال‌های اولیه رشد نهال به گیاه زرشک آسیب می‌زند. کاهش فرایند رشد، خشک شدن نهال و ضعیف شدن شاخه‌ها از مهم‌ترین مواردی است که شته می‌تواند برای نهال ایجاد کند استفاده از سموم گیاهی برای از بین بردن این نوع شته کاربرد دارد، همچنین اگر در زمین زراعی شما کفشدوزک وجود دارد، می‌توانید وظیفه کشتن شته را به این حشره کوچک بسپارید.

کرم برگ خوار
از نام این آفت می‌توان دریافت که کارکرد اصلی آن آسیب رساندن به برگ‌های درخت است البته این آفت با خوردن محصول درخت زرشک نیز می‌تواند به آن آسیب وارد کند.

پروانه تخم انگشتری
یکی‌ دیگر از آفاتی که از برگ تغذیه می‌کند، پروانه تخم انگشتری است. برای از بین بردن این آفت می‌توانید از سموم حاوی فسفره یا هرس کردن شاخه‌ها استفاده کنید.

پروانه‌ی ابریشم باف
یکی از بدترین آفات برگ خوار، پروانه‌ی ابریشم باف است این آفت به شکلی شروع به خوردن و از بین بردن برگ‌ها می‌کند که در کوتاه‌ترین زمان ممکن ما شاهد لخت شدن شاخه‌های درختچه خواهیم بود. بیماری‌های زنگ سیاه و زنگ زرد از مهمترین بیماری‌ها در رشد درخت زرشک هستند.

سوالی که امکان دارد برای بسیاری از شما پیش آید.

آیا این درخت برای حیوانات و کودکان سمی است؟
بسیاری از انواع زرشک بی‌خطر هستند، بااین‌حال ممکن است زرشک سبب بروز آلرژی در حیوانات شده و عوارض گوارشی در پی داشته باشد ازاین‌ رو توصیه کلی ما این است که درخت زرشک خود را از دسترس کودکان و حیوانات خانگی دور نگه دارید.

وقت شناسایی انواع درخت زرشک رسیده

نهال زرشک بی‌دانه پفکی
یکی از بهترین انواع این درخت که فروش بالایی نیز دارد، نهال زرشک بی‌دانه است. رنگ میوه‌های درحتان زرشک قرمز بوده و عمر مفید آن نیز حدود 20 سال است این درختچه مقاومت بسیار بالایی در برابر کم آبی داشته و امکان کاشت این نهال در مناطق خشک وجود دارد قیمت خرید این نهال مقرون‌ به صرفه بوده و مهم‌ترین ویژگی آن نیز باردهی در سال اول رشد است.

زرشک بی‌دانه قائنات
یکی‌ دیگر از ارقام پربازده و محبوب زرشک، بی‌دانه‌ی قائنات است. رنگ میوه‌ی این درختچه سیاه بوده و طعمی کاملا ترش دارد. بی‌دانه‌ی قائنات و پفکی هر دو باید در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیرند. همچنین جریان هوای مناسب نیز در رشد این گیاه تأثیر دارد.

درخت زرشک جنگلی
زرشک جنگلی یا کراتاجینا نوع دیگر از ارقام این درخت است که در استان‌هایی مانند کرج، هشتگرد و… کشت می‌‌شود.

زرشک دنسی فلورا
یکی‌ دیگر نژاد‌های خارجی باغات زرشک می‌باشد که هم باردهی مناسب و هم قیمت آن نسبت به ارقام دیگر بیشتر است این نهال در بعضی از شهرهای کشور ما مانند کرمانشاه و استان البرز قابلیت کشت دارد.

درخت زرشک بی‌‌دانه سیاه
این رقم نیز مانند بی‌‌دانه پفکی نهالی کاملاً اقتصادی بوده و با توجه به میزان باردهی می‌توان آن را رقمی پرسود نامید. رنگ میوه این درخت سیاه است و از ارقام تجاری باغات زرشک محسوب می‌شود.

درخت زرشک داروینی
این رقم گونه‌‌ای اصلاح‌ نژاد شده می‌باشد که قیمت آن در رنج متوسطی قرار دارد، مهم‌ترین ویژگی در کاشت زرشک داروینی، رطوبت خاک آن است این رقم برای رشد بهتر نیاز به خاکی مرطوب دارد.

ارقام دیگر این درختچه مانند نومولاریا، براچیوبوتریس، ارینتالیس و… در گروه درختانی قرار دارند که از نظر اقتصادی چندان مقرون‌ به‌صرفه نیستند.

از خوردن زرشک غافل نشوید

سبوس و ریشه زرشک حاوی مواد شیمیایی به نام آلکالوئید ایزوکوئینولین است این ترکیبات دارای خواص آنتی‌بیوتیکی دارد برخی ازآن‌ها باعث پائین آوردن تب، کاهش تورم و فشار خون شده و به تنظیم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب کمک می‌کنند.

برای برطرف کردن سوزش ادرار مفید است.
واریس را درمان می‌کند.
نقرس و رماتیسم را برطرف می‌کند.
بی اشتهایی را برطرف می‌کند.
اعمال دستگاه گوارش را منظم می‌کند و سوء هاضمه را از بین می‌برد.
برای درمان زردی و یرقان مؤثر است.
آن‌هایی که مبتلا به ورم طحال هستند می‌توانند برای معالجه از این گیاه کمک بگیرند.
برای معالجه بواسیر نافع است.
برای شست‌وشوی چشم، می‌توان از جوشانده ریشه و ساقه زرشک استفاده کرد.
برگ آن اسهال‌های مزمن را درمان می‌کند.
برگ زرشک دارای مقدار زیادی ویتامین ث می‌باشد.
در موقع آنژین و گلودرد، دم کرده برگ زرشک را غرغره کنید.
مصرف مقدار زیاد زرشک و یا ساقه و برگ آن برای زنان حامله مناسب نیست.
میزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی می‌تواند سبب ناراحتی معده و روده‌ها شود و جذب ویتامین B کافی در بدن را مشکل می‌کند.
جویدن برگ زرشک، باعث محکم شدن لثه و دندان می‌شود.

به سبب الکالوئید بربرین موجود درآن قادر به درمان اعتیاد با تریاک بوده. و اعتیاد معتادان را بر طرف می‌نماید. مضاف بر اینکه این اثر بخشی در حیوانات آزمایشگاهی که بطور مصنوعی به مرفین معتاد گردیده بودند به اثبات رسیده است.

مصرف طبی زرشک به دورة مصر باستان می‌رسد که فراعنه و ملکه‌ها، این گیاه را با تخم رازیانه به منظور درمان طاعون مصرف می‌کردند. امروزه، گفته می‌شود این گیاه درد مفصلی، روماتیسم و تورم ناگهانی پسوریازیس را تسکین می‌بخشد.

با زرشک دیگه نیاز به دکتر نداری!

زرشک در درمان عفونت از جمله عفونت گلو، مجاری ادراری، مجاری معده‌ای، روده‌ای، ریه‌ها، عفونت‌های مخمری و اسهال موثر است.
سبوس ریشه و ساقه این گیاه خاصیت درمانی دارد. ریشه وساقه‌ی این گیاه زردرنگ است و اروپایی‌ها و آمریکای شمالی برای رنگ آمیزی لباس از آن استفاده می‌کردند. اما ترکیبات موجود در سبوس این گیاه زرشک را به عنوان یک گیاه درمانی مطرح کرده است.

سبوس و پوسته‌ی این گیاه حاوی الکالوئید هست، که به عقیده‌ی برخی از افراد آنتی بیوتیک است و به عقیده‌ی متخصصان طب گیاهی سبب تحریک خاصیت ضد عفونی غشای مخاطی بدن می‌شود. به منظور پی بردن به این ادعا، اگر قطره‌ای زرشک را روی زبان خود بگذارید، دهان شما آبکی خواهد شد، این بدان معنا نیست که زرشک طعم خوبی دارد، بلکه این گیاه تقریباً تلخ است بلکه به گفته کارشناسان طب گیاهی، وقتی دهان شما آبکی می‌شود سبب می‌شود که بتوانید با عفونت مبارزه کنید این گیاه در اثر تحریک بخش‌هایی از سیستم ایمنی بدن این اثر را بر جای می‌گذارد.

ترکیبات گیاه سبوس و ریشه‌ی زرشک حاوی انواع بسیاری از مواد شیمیایی به نام آلکالوئید ایزوکینولین است. دانشمندان و محققان این ترکیبات را در طول سالیان متمادی مورد تحقیق و بررسی قرار داده‌اند، و پی بردند که آن‌ها در واقع خواص آنتی‌بیوتیکی دارند. برخی از آن‌ها باعث پایین آوردن تب، کاهش تورم و فشار خون شده و به تنظیم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب کمک می‌کنند اشکال موجود زرشک در شکل چای، کپسول، عصاره‌ها، مایع یا تنتورها و یا پماد موضعی عرضه می‌شود.

پماد زرشک را نیز می‌توان برای درمان ورم مفاصل یا پسوریازیس تجویز کرد، چون داروهایی که به طور مرتب برای درمان این حالات مصرف می‌شوند ممکن است تعادل بدن شما را مختل سازند. غالباً عوارض جانبی ناشی از معالجات درمانی قوی سبب تحریک واکنش‌هایی در بدن می‌شوند که به مثابه یک بیماری کاملاً جدید می‌تواند جلوه کند.

صرف‌نظر از هرگونه دلیل، وقتی درمانگر شما بداند که قطع مصرف دارو هیچگونه خطری برای سلامتی شما ندارد، می‌تواند در عوض، مصرف زرشک را تجویز کند. زرشک همچنین می‌تواند به عنوان یک روش پیشگیرانه توصیه شود.

هرگز نباید بیش از پنج تا هفت روز زرشک مصرف کرد. اگر معده‌ی شما حساس است، مصرف این ماده به مدت سه تا پنج روز احتمالاً کافی است برای درمان گلودرد، عفونت‌های مثانه، اسهال، برونشیت یا عفونت‌های مخمری از اشکال قابل مصرف زرشک حالت مورد نظر را بر گزینید:
چای: ۲ تا ۴ گرم ریشه خشک زرشک خیس خورده، روزانه ۳ بار.
تنتور: (محلول ۵.۱ ساخته شده از گیاه و الکل یا گل، الکل و آب) به میزان ۳ تا ۶ میلی‌لیتر (۲.۱ یا ۲.۱ ۱ قاشق چای‌خوری، روزانه سه بار) عصاره‌های خشک: ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی‌گرم، روزانه سه بار.
برای درمان آرتریت، پسوریازیس، ناراحتی‌های پوستی: ۱۰ درصد عصاره زرشک را روزانه سه بار روی پوست بدن بمالید.

باید توجه داشت که پاره‌ای از عفونت‌ها در صورت مصرف نکردن آنتی‌بیوتیک ممکن است خطرناک باشند، هرگز در این فکر نباشید که در صورتی که بدن شما به آنتی‌بیوتیک قوی‌تر نیاز دارد به جای آن از گیاهانی مانند زرشک استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید که دستورالعمل‌های درمانگر خود را رعایت می‌کنید.

در مصرف زرشک احتیاط کنید

اگر زرشک به صورت صحیح استفاده شود ماده‌ی دارویی بی‌خطری است اما در صورت باردار بودن از مصرف آن اجتناب ورزید. تداخل‌های احتمالی میزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی می‌تواند سبب ناراحتی معده و روده‌ها شود، و جذب ویتامین B کافی در بدن را مشکل کند.

 شما می‌توانید با هدیه درخت زرشک به طبیعت کمک شانی کرده و حافظ این درخت ارزشمند باشید.