همراهان همیشگی ما می دونن که وقتی از درخت بیدمشک حرف می‌زدیم از عطر و چای بیدمشک گفتیم، می‌خواهم بهتون بگم که از چای بهار نارنج غافل نشید، حتما در فصل بهار شکوفه‌ی این درخت رو تهیه و در نوشیدنی های سرد و گرم خود استفاده کنید. در ادامه شما با درخت نارنج و خواص فوق‌العاده میوه‌ی آن آشنا می‌شوید و اینکه چطور نهال این درخت رو در خانه‌ی خود داشته باشید و از آن مراقبت کنید.

هر چه که در مورد درخت نارنج می‌خواهید بدانید

نام انگلیسی، Bitter orange, Seville orange, sour orange, bigarade orange, or marmalade orange
نام علمی گیاه، Citrus aurantium
دسته بندی، درخت میوه
میزان آبیاری، پس از خشک شدن خاک
نور مناسب، آفتاب مستقیم (زیاد)
روش تکثیر، پیوند، کاشت بذر
خاک مناسب، خاک لومی با زهکشی مناسب
دمای مناسب،12 تا 37 درجه سانتی‌گراد

نارنِج، همچنین نارنج ترش یا نارنج تلخ نام درخت و میوه‌ای از زیررده‌ی گل‌سرخیان، رُزوئیده، راسته‌ی افراسانان، تیره‌ی سدابیان و از جنس مرکبات است.
نام علمی نارنج Citrus × aurantium نشان می‌دهد که گیاهی هیبرید است و احتمالاً از تلاقی بین پوملو pomelo و نوعی نارنگی mandarin به وجود آمده است. نارنج بومی آسیای جنوب شرقی است و توسط انسان در بسیاری از نقاط جهان منتشر شده است.

درخت نارنج مادر مرکبات است. درختی همیشه سبز است که ارتفاع آن حداکثر به 9 متر می‌رسد. نارنج برای پیوند برخی از مرکبات از جمله نارنگی و پرتقال پایه بسیار خوبی است. رشد ریشه‌ای خوب و سازگاری با خاک و مقاومت در برابر آفتی به نام گموز از ویژگی‌های درخت نارنج است. بیماری گموز نوعی پوسیدگی طوقه و ریشه‌ی درختان مرکبات است.

درخت نارنج یک تنه‌ی اصلی دارد و پس از مقدار خاصی که از زمین فاصله گرفت، بسته به سن تاج تشکیل می‌دهد. بهترین زمینه را برای صرفه جویی آب دارد زیرا به علت تراکم شاخ و برگ، سایه‌ی خوبی دارد و از تبخیر آب زیر خود جلوگیری می‌کند.

شکوفه‌های معطراین درخت به بهار نارنج معروف است، برگ‌های بیضی شکل و نوک تیز درخت نارنج، سبزرنگ و چرم مانند است. میوه‌‌ی ترش و کمی تلخ آن، نارنجی رنگ است که خواص فراوانی دارد. نارنج یکی از درختان بومی ایران است که به خصوص در ساری، بابل و شیراز به‌ فراوانی کشت می‌شود و محصولات جانبی متعددی از آن به‌ دست می‌آید.

این درخت در مناطق نسبتاً گرم و مرطوب پرورش می‌یابد. زادگاه اصلی این درخت منطقه جنوب شرق آسیا، هند و ایران است.

نارنج میوه‌ی گرد و کروی مانندی همچون پرتقال دارد، همچنين بسیار گوشتی و آبدار است که از آن استفاده‌های مختلفی می‌کنند و در زمره‌ی گیاهان دارویی پر خاصیت به شمار می‌رود. دارای پوست به نسبت نازکی است که در قسمت گوشتی آن چندین دانه و هسته وجود دارد و دارای ارقام و واریته‌های مختلفی است.

میوه‌ی این گیاه در ابتدای رشد به رنگ سبز است که به هنگام رسیدن تغییر رنگ می‌دهد و به رنگ نارنجی تبدیل می‌شود که قسمت گوشتی آن نیز به رنگ زرد تا نارنجی است.

گل‌های معطر و زیبایی به رنگ سفید در فصل بهار تولید و منظره‌ی زیبایی را نمایان می‌کند که با نام بهار نارنج نیز شناخته می‌شود. گل‌دهی این گیاه به مدت یک ماه است، در بیشتر مناطق ایران رشد می‌کند. درخت نارنج در واقع مادر مرکبات به شمار می‌رود چرا که پایه خوبی برای شاخه‌های نارنگی و پرتقال به شمار می‌رود.

نسبت به سردی هوا حساس است و از بین می‌رود. برگ‌های سبز رنگ بیضی مانند نوک تیزی دارد که به زیبایی درخت کمک می‌کند. از درختان همیشه سبز و بدون خزان محسوب می‌شود. پوست میوه این گیاه صاف نیست و دارای طعم تلخی است.

شاخه‌های خارداری دارد، ریشه‌ی درخت نارنج سازگاری خوبی با اکثر خاک‌ها دارد به همین دلیل از رشد متناسبی برخوردار است.
توجه داشته باشید که نارنج رسیده بسیار معطر است و عطر دلچسبی دارد که البته پس از خشک شدن معطر بودن آن کمرنگ می‌شود. زمان برداشت میوه این گیاه در فصل پاییز و زمستان است.

می‌رسیم به شکوفه پرطرفدار بهار نارنج 

بهار نارنج همان شکوفه‌ی درخت نارنج است که در فصل بهار درخت را زینت داده، در پاییز و زمستان، جای خود را به میوه‌ی نارنج می ‌دهد.
بهار نارنج در حالت تازه دارای بوی عطر مطبوع و طعمی پسندیده دارد اما پس از خشک شدن بوی آن ضعیف می گردد.
در برگ های بهار نارنج حفره‌های ترشحی مملو از اسانس و مواد مختلف وجود دارد، مناطق رویش یا کشت آن در مناطق شمالی و جنوبی ایران است.
این گل اگرچه مصرف خوراکی دارد و در پخت مربا نیز مورد استفاده قرار می گیرد، اما کاربرد اصلی آن به صورت گل خشک و به خصوص عرق در طب گیاهی است.
معمولا شکوفه‌های بهار نارنج را صبح زود که به حالت غنچه ی نشکفته است، می چینند و سپس در محلی تاریک خشک می کنند تا تغییر رنگ ندهند.
از بهار نارنج تازه در تهیه آب مقطر بهار نارنج و اسانس آن استفاده می‌شود.
بهار نارنج خشک شده به صورت دم کرده و به عنوان ضد تشنج در بیماری های عصبی مانند ضعف اعصاب و هم چنین رفع سکسکه بکار می رود، بعلاوه دارای اثر خواب آور، رفع تپش قلب، مقوی جسم و روح است. البته بوییدن زیاد آن ممکن است موجب بی خوابی گردد.
آب مقطر بهار نارنج از تقطیر بهار نارنج به وسیله بخار آب تهیه می شود.
معمولا از یک کیلو بهار نارنج در یک لیتر آب، می توان یک لیترآب مقطر معطر بهار نارنج تهیه کرد.
آب مقطر بهار نارنج مایعی زلال و دارای بوی بسیار قوی و معطر است رنگ آن گاهی به علت فساد و رشد بعضی از باکتری ها تغییر می کند.

بریم برای مراقبت از درخت نارنج و درخت‌کاری

روستاگل با کاشت درختان بیشمار در رویشگاه‌ها، کمک شایانی به طبیعت کرده است اگر می‌خواهید از حال درختان کاشته شده با خبرشوید به قسمت داشت سربزنید. 

درخت نارنج باید در فضایی نگهداری و پرورش داده شود که از نور مستقیم و کافی آفتاب برخوردار باشد این گیاه در سایه از بین خواهد رفت. همچنین این درخت خاک مرطوب را ترجیح می‌دهد و در مناطق گرم و مرطوب بهترین رشد را دارد. گستره‌ی دمایی 12 تا 37 درجه سانتی‌گراد دمای مناسب برای رشد آن است و رسیدن میوه‌های درخت به وجود دوره‌های گرما در تابستان وابسته است.

میزان آبیاری
میزان آبیاری درختان به عوامل مختلفی از جمله بافت خاک، دمای محیط و سن گیاه بستگی دارد این درخت نسبت به کم آبی حساس است کم آبی و آبیاری با فواصل طولانی باعث کاهش میوه‌دهی این درخت می‌شود.

به طور معمول و در آب و هوای معتدل این درخت به دو تا سه بار آبیاری در هفته نیاز دارد بین هر آبیاری باید حتماً سطح خاک خشک شود.

نور
درخت نارنج به نور مستقیم و کافی آفتاب نیاز دارد این درخت نمی‌تواند در سایه به رشد و حیات خود ادامه دهد همچنین هر چه میزان سایه بیشتر باشد احتمال بیمار شدن درخت هم بیشتر خواهد بود.

خاک مناسب
خاک مطلوب برای درخت نارنج خاکی است که زهکشی خوب و مناسب داشته باشد خاک های لومی برای کاشت و پرورش درخت مناسب هستند همچنین ترکیبی از خاک برگ و خاک معمولی هم می‌تواند برای این گیاه مناسب باشد.

برخی پرورش‌دهندگان نارنج اعتقاد دارند وجود مقداری زغال در خاک این درخت به سلامت و رشد درخت کمک می‌کند همچنین کودهای کامل برای رشد و افزایش ثمردهی این درخت مناسب است.

تکثیر

تکثیر این درخت به دو روش کاشت بذر و پیوند زدن انجام می‌شود.
در روش تکثیر از بذر درشت و تازه نارنج رسیده و مرغوب استفاده می‌شود این روش در ازدیاد و تکثیر نارنج متداول است. برای کاشت بذر این گیاه می‌توان از مخلوط خاک برگ و شن و یا کوکوپیت و پرلیت استفاده کرد.

بذرهای این درخت باید در محلی با نور فراوان آفتاب غیر‌مستقیم و در دمایی حدود 21 درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند، بذرهای این درخت برای جوانه زدن به دو تا سه هفته زمان احتیاج دارند.
تکثیر به روش پیوند پس از رویش و رشد مناسب بذر انجام می‌گیرد.

هرس
هرس درخت نارنج اواسط زمستان تا اوایل بهار است که هرس آن به طور سبک انجام می‌شود درختان جوان چون در مراحل اولیه رشد خود هستند نیاز به هرس ندارند. به هنگام هرس صرفاً شاخه‌های ضعیف و آسیب دیده را قطع کنید و در مورد درختان بالغ نیز علاوه بر شاخه آسیب دیده و بیمار شاخه‌های اضافه ای را که مانع از رشد درخت می‌شوند را نیز قطع کنید.

اگر چنانچه میوه‌دهی درخت شما در قسمت تاج کم است بهتر است تراکم شاخسار این قسمت را کاهش دهید تا درخت نور بیشتری را دریافت کند که این نور بیشتر باعث تحریک و تولید میوه می‌شود.

کوددهی
درخت نارنج همچون سایر مرکبات برای رشد بهینه نیاز به عناصری همچون نیتروژن، پتاسیم و فسفر دارد که می‌توانید در کنار آن از عناصری همچون مگنز، مس، منیزیم و … نیز استفاده کنید تا گیاه بهترین رشد رویشی را داشته باشد.

توجه داشته باشید که گیاه تا 5 سالگی جوان محسوب می‌شود که پس از آن واژه بالغ برای آن به کار برده می‌شود به همین دلیل به هنگام کوددهی درختان جوان نیاز به کوددهی سبکتری نسبت به درختان بالغ دارند.

آفت‌ها و بیماری‌ها

مهم‌ترین آفت‌های درخت نارنج کنه نباتی و پروانه مرکبات است.

کنه نباتی، این حشره با حمله به برگ و تغذیه شیره گیاه باعث می‌شود پشت برگ درخت به رنگ قهوه‌ای درآمده و میوه‌ها حالت زنگار قهوه‌ای پیدا کنند و در نهایت باعث ریزش برگ و میوه‌ی درخت می‌شود.

پروانه‌ی مرکبات، این حشره بر روی برگ‌های جوان تخم گذاری کرده و پس با تغذیه لاروها از برگ و سرشاخه‌ها باعث از بین رفتن برگ‌های درخت می‌شود.

بیماری تریستیزا نوعی بیماری ویروسی است که باعث پریدگی رنگ برگ‌ها، رشد ضعیف گیاه و در نتیجه ریزش برگ‌ها می‌شود که برای کنترل آن استفاده از سموم شیمیایی توصیه می‌شود.

قارچ ملانوز، همانطور که از نامش پیداست نوعی بیماری قارچی است که به میوه گیاه حمله و خساراتی همچون ایجاد لکه‌های قهوه‌ای را موجب می‌شود.
پوسیدگی قهوه‌ای، زخم‌هایی را بر روی میوه گیاه ایجاد می‌کند که برای کنترل آن می‌توانید از سموم شیمیایی مختلفی استفاده کنید.
پوسیدگی سیاه، ریشه نوعی بیماری قارچی است که باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای سیاه بر روی ریشه می‌شود.

شته‌ها، شپشک‌ها، راب‌ها و حلزون‌ها و بیماری‌های قارچی و ویروسی مرکبات از دیگر آفات این درخت هستند.

حالا خودت درخت نارنج بکار

ابتدا باید چند هسته سالم و بزرگ نارنج را انتخاب نمایید و به مدت 48 ساعت در یک لیوان آب بگذارید سپس با دستمال آن‌ها را خشک کنید و پوست آن‌ها را بکنید، این کار جوانه زنی گیاه را جلو می‌اندازد پس از جداسازی پوسته‌ها و آماده‌سازی هسته‌ها یک گلدان کوچک انتخاب کنید.

هسته های بزرگ‌تر و سالم‌تر را به فاصله‌ی 1-2 سانتی‌متر و در عمق 2 سانتی در گلدان بکارید اما اگر این کار را برای تولید سبزه عید انجام می‌دهید، می‌توانید هسته‌ها را نزدیک‌تر به هم بکارید پس از کاشت هسته‌ها، به آن‌ها آب دهید و روی گلدان را با پلاستیکی شفاف بپوشانید تا از رسیدن نور به آن جلوگیری نشود بعد آن را در محل پر نوری قرار دهید دور از تابش مستقیم خورشید پس از یک تا دو هفته پوشش را بردارید.

نکته: از آبیاری بیش از حد نیاز پرهیز کنید.

آشنایی با انواع درخت نارنج

نارنج معمولی از معمول‌ترین نوع نارنج به شمار می‌رود که به صورت درختچه‌ای کوتاه در بیشتر مناطق رشد می‌کند دارای تاجی گرد و متراکم است و میوه‌ی این گیاه طعم ترشی دارد. دارای برگ‌های معطری است و از ارقام زینتی به شمار می‌رود.

نارنج خوشه‌ای از ارقام زینتی به شمار می‌رود که به صورت درختچه‌ای کوچک ولی پر قدرت با رشد رویشی اندک و سرعت به نسبت پایین رشد می‌کند. میوه‌ی گرد و کروی مانندی به صورت خوشه‌ای در سایز کوچک تولید می‌کند، میوه‌ی این گیاه به رنگ زرد و نارنجی روشن است. برگ‌های این گیاه به صورت متراکم بر روی شاخه‌های گیاه ظاهر می‌شوند.

نارنج شمال همانطور که از نامش پیداست به طور گسترده و انبوه در جنگل‌های شمال قابل مشاهده است که طعم ترش تا تلخی دارد. میوه‌ی این گیاه ظاهری گرد و بیضی مانند دارد که کاربرد گسترده‌ای دارد. خواص بسیاری دارد و از باردهی مطلوبی برخوردار است. بسیار معطر است و فضا را عطرآگین می‌کند.

نارنج پیوندی گیاهی از خانواده مرکبات به شمار می‌رود ظاهری گرد و کروی به رنگ زرد کم رنگ دارد از میوه این گیاه بیشتر برای آشپزی استفاده می‌کنند، قابلیت کشت و نگهداری در منزل و فضای آزاد را دارد.

نارنج مینیاتوری قابلیت کشت در گلدان و منزل را دارد و از طعم دلچسبی برخوردار است که فضا را عطرآگین می‌کند. میوه گرد و کروی مانندی با پوستی صاف تولید می‌کند.

خوشمزه جان‌های درخت نارنج

ازآب نارنج برای خوشبو کردن و بهبود طعم غذا استفاده می‌شود و از پوست میوه مارمالاد تهیه می‌شود. شکوفه‌های آن یکی از معطرترین گل‌هاست که از آن مربای بهار نارنج و همچنین عرق بهار نارنج می‌گیرند که در طب سنتی ایران کاربرد دارد.

پوست این میوه هم سرشار از خاصیت است. طبیعت (مزاج) پوست نارنج، گرم و خشک است. بوییدن پوست و برگ نارنج هم نشاط‌‌آور است. از خلال پوست نارنج می‌توان با خیساندن در سرکه، ترشی ساخت. مربا و ترشی پوست نارنج تقویت‌کننده‌ی معده‌ است.

ناگفته‌های نارنج

نارنج در پزشکی سنتی به عنوان یک داروی محرک و یا از بین برنده‌ی اشتها کاربرد دارد در درمان ناراحتی‌های معده از مربای آن استفاده می‌شود.

نارنج فشار خون و ضربان قلب را زیاد می‌کند.

بوییدن گل آن شادی‌آور، تقویت‌کننده‌ی مغز و از بین‌برنده‌ی آبریزش بینی (زکام) است اگر یک قاشق مرباخوری ازشکوفه‌ی خشک نارنج را به یک فنجان آب جوش اضافه کنید و در فنجان را ببندید بعد از ۱۰ دقیقه نوشیدنی بسیار خوشبو و نشاط‌آوری آماده می‌شود.

عرقی که از شکوفه‌های نارنج تهیه می‌شود عرق بهار نارنج نامیده می‌شود که طبیعت آن هم گرم و خشک است این عرق، نشاط‌آور، تقویت‌کننده‌ی مغز، بازکننده‌ی مجاری بینی، از بین برنده‌ی ترشحات سینوس‌ها و دستگاه تنفس است.

نارنج برای از بین بردن بعضی از انواع تپش قلب مفید است.

زیاد بوئیدن بهارنارنج بی‌خوابی ایجاد می‌کند، از این خاصیت می‌توان در مواقع نیاز به‌رفع خواب‌آلودگی استفاده کرد اگر نگران خواب‌آلودگی در کلاس درس یا جلسه امتحان هستید یک شیشه کوچک از عطر بهارنارنج را همراه خود داشته باشید و در صورت خواب آلودگی آن را ببویید، مصرف حدود چهار گرم از پوست خشک نارنج حالت تهوع و استفراغ را دفع می‌کند و انگل‌های دستگاه گوارش را خارج می‌کند.

میوه‌ی نارنج سرشار از ویتامین ث است و کالری بسیار پایینی دارد.

این میوه یکی از مهمترین مرکبات در صنعت عطرسازی است.

در برخی مناطق ایران از پوست خشک شده‌ی این میوه به عنوان ادویه استفاده می‌شود.

در برخی نقاط ایران در هنگام نوروز، یک نارنج را درون ظرف آب بر سر سفره هفت سین قرار می‌دهند، این مرکبات نمادی از زمین و هستی است.

هر چه تابستان خنک‌تر باشد میوه نارنج هم ترش‌تر خواهد بود. به همین دلیل هم نارنج جنوب ایران شیرین‌تر از نارنج شمال ایران است.

طبع پوست این میوه گرم و خشک است در حالی که گوشت نارنج طبعی سرد و خشک دارد.

با درخت نارنج آشنا شدید می توانید با مشارکت در طرح کسب و کار سبز ما نیز شرکت کنید و با هدیه درخت به زمین در حفظ محیط زیست سهیم باشید.