در اینجا با درخت چریش، خواص بی‌نظیرش و خانواده‌ی آن، نحو کاشت، مراقبت‌های لازم این درخت و ...آشنا می‌شویم.

چریش و درمان 40 نوع بیماری

چریش درختی است زودرشد از تیره‌ی زیتون تلخیان Meliaceae، افراسانان Sapindales است.

چریش یکی از دو گونه در جنس آزاد درخت‌ها Azadirachta است. نام این سرده (جنس) یعنی Azadirachta در زبان‌های اروپایی از واژه‌ی فارسی «آزاددرخت» گرفته شده‌ است.

چریش یا نیم، بومی شبه قاره‌ی هند و میانمار است و در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری می‌روید، همچنین این گیاه در جنوب شرق بلوچستان هم به کثرت یافت می‌شود.

این درخت در زمره گیاهان زود رشد قرار دارد، نام دیگر این درخت، نیم است. درخت چریش دارای گل‌‌های سفید یا صورتی رنگ و پنج پر است که در فصل بهار شکوفا می‌شوند، این درخت بیش از 100 سال عمر می‌‌کند و طول آن به طور متوسط بین 15 تا 20 متر است.

میوه‌های این درخت شبیه زیتون و به طول ۲ سانتی‌متر است.

مردم بخش‌هایی از مرکز آفریقا بر این عقیده هستند که درخت چریش قادر به درمان ۴۰ بیماری مختلف است؛ به همین دلیل، نام آن را درخت ۴۰ نهاده‌اند(مواروبائینی Mwarobaini).

این گیاه حاوی دانه‌های روغنی است که از آن روغن گرفته می‌شود، این گیاه بیش از 2000 سال است که در طب سنتی هند مورد استفاده قرار می‌گیرد.

روغن چریش که از دانه‌های این گیاه با نام علمی Azadirachta indica گرفته می‌شود، بومی هند و بخش‌های دیگر آسیاست.

همچنین در برخی انواع شامپوها از این روغن استفاده می‌شود که می‌تواند گزینه‌ی خوبی برای افرادی باشد که پوست سر آنان خشک و پوسته پوسته می‌شود.

داروی چریش برای رفع مشکلات پوستی و لکه‌های آن مفید و ضد باکتری و قارچ می‌باشد، تصفیه‌کننده‌ی خون و برافروخته‌ کننده‌ی رنگ پوست است.

در طب قدیم ایرانی، حکیم عقیلی آن را محلل و منضج می‌داند. او در قرابادین شیوه‌ی ساخت مرهم، روغن و حلوای چریش را آورده‌است.

چریش درخت مناطق سرد یا گرم

این درخت بومی مناطق گرمسیری است، زادگاه اصلی این درخت شبه قاره‌ی هند و میانمار است. این درخت در ایران، در جنوب شرقی بلوچستان، هرمزگان، جزیره قشم و بوشهر به وفور یافت می‌شود و توسط روستاگل در ایران در رویشگاه‌های مناسب قابل تکثیر و پرورش می‌باشد.

درخت پرفایده‌ی چریش

برطرف کردن مشکلات پوستی و موخره

از جمله مهم‌ترین خواص دارویی درخت چریش می‌توان به درمان مشکلات پوست سر و صورت اشاره کرد.

از دانه‌های درخت چریش یک نوع روغن تهیه می‌شود که در درمان مشکل پوسته پوسته شدن پوست سر کاربرد دارد.

از این روغن می‌توان جهت درمان انواع لک‌های پوستی و جوش و آکنه نیز استفاده کرد. علاوه بر این، مصرف روغن چریش می‌تواند پوست را شاداب و شفاف جلوه دهد.

از آنجایی که این گیاه از خاصیت ضد باکتری و ضد قارچ برخوردار است، می‌توان از آن برای رفع بیماری‌های پوستی و باکتری‌های مولد بیماری استفاده کرد.

خاصیت ضد باکتری بودن و همچنین درمان انواع مشکلات پوستی درخت چریش باعث شده تا از روغن آن در تهیه یک نوع شامپوی مخصوص که درمان کننده انواع مشکلات پوست و موی سر است استفاده شود.

استفاده از روغن چریش روی موها باعث جلوگیری از آسیب رسیدن به بافت موها می‌شود.

از این روغن جهت از بین رفتن موخوره و خشکی موها استفاده می‌شود. روغن چریش منجر به افزایش رطوبت و آبرسانی کورتکس موها شده و طراوت و لطافت آن را به همراه خواهد داشت.

خون بدنت رو تصفیه کن

محققان طی مطالعات خود به این نتیجه رسیده‌اند که گیاه چریش از خاصیت تصفیه کنندگی خون برخوردار است و مصرف آن می‌تواند از مشکلات قلبی رایج مانند سکته قلبی، افزایش کلسترول خون و همچنین افزایش فشار خون جلوگیری کند.

مسواک طبیعی و شاخه‌های چریش

قرن‌هاست که درهند، خاورمیانه و آفریقا از شاخه‌های نازک چریش به عنوان مسواک استفاده می‌شود، در این مناطق معمولاً این شاخه‌ها جویده می‌شود و بعد بر روی دندان کشیده می‌شود. اکنون ثابت شده این ماده به اندازه‌ی مسواک در کاهش پلاک و التهاب لثه مؤثر است.

براساس طب سنتی هند درخت چریش ضد دیابت، ضد باکتری، ضد بارداری و آرام‌بخش است.

چریش درختی همیشه سبز است. این گیاه متعلق به تیره‌ی ملیاسه بوده و منشا آن هند شرقی است. از این نوع درختی به نام زیتون تلخ یا شال زیتون نیز در شمال ایران می‌روید که بومی هیمالیا است.

زیتون تلخ شباهت زیادی به چریش دارد ولی از نظر مواد موثره با آن متفاوت است.

نکات مهم درخت چریش

ارتفاع چریش به 15 متر و به ندرت به 25 متر نیز می‌رسد و ممکن است تا 200 سال عمر کند. شاخه‌ی آن از انشعاب‌های فراوانی برخوردار است.

به طوری که تاج متراکم و انبوهی را به وجود می‌آورد. طول برگ‌های چریش 30 سانتی‌متر بوده و مرکب است.

هر برگ از 10 تا 12 برگچه باریک و نوک تیز به رنگ سبز تیره تشکیل شده است. طول برگچه 7 سانتی‌متر و عرض آن 5/2 سانتی‌متر است.

از ناحیه تحتانی برگچه‌ها نکتار معطری ترشح می‌شود. برگ‌های جوان که در نزدیکی نوک شاخه‌ها قرار دارند دارای غدد ترشحی خاصی هستند که رزین ترشح می‌کنند.

پوست شاخه‌های جوان سبز رنگ است. در حالی که پوست شاخه‌های پیر و قدیمی به رنگ خاکستری تا خاکستری تیره مشاهده می‌شوند. گل‌ها پنج قسمتی، منظم، کوچک و به رنگ سفید یا بنفش هستند.

گل‌دهی معمولا در دوره‌های خشک انجام می‌گیرد و میوه‌ها اوایل فصل بارانی می‌رسند. در هند اوایل گل‌ها، اوائل دی ماه ظاهر شده و گل‌دهی تا فروردین ماه ادامه می یابد، میوه‌ها نیز خرداد تا مرداد می‌رسند.

در اقلیم‌های دو فصله گل‌دهی و میوه‌دهی دو بار در سال اتفاق می‌افتد. به طوری که گل‌دهی طی ماه‌های تیر تا مهر ممکن است اتفاق افتد.

گل‌ها معمولا بعد از ظهرها شکفته شده و در شب بوی نافذی تولید می‌کنند.

گل‌ها بوی مطبوع و کم و بیش شبیه یاس داشته و نکتار زیادی تولید می‌کنند.

بدیهی است حشرات در گرده افشانی این گیاه نقش مهمی دارند. گل‌های این گیاه در تولید عسل بسیار موثر است.

میوه چریش شفتف بیضی شکل و طول آن یک تا دو سانتی‌متر است. میان بر میوه گوشتی بوده و پوست سبز رنگ و شفافی دارد که حاوی مقادیر زیادی موسیلاز است.

میوه‌های رسیده تیره رنگ و چروکیده می‌شوند. در بخش درونی فرابر که اغلب سخت و چوبی است دانه تشکیل می‌شود.

اثر حشره‌کشی عصاره‌ی چریش به علت وجود ترکیب‌های مختلفی است که به گروه تری‌ترپنوئیدها تعلق دارند. لیمونوئیدها از مهم‌ترین این ترکیب‌ها هستند.

تاکنون چند ترکیب لایمونوئیدی از چریش استخراج شده که ادامه‌ی حیات حشرات به ویژه آن‌هایی که در کشاورزی و سلامتی بشر نقش زیانباری دارند را متوقف می‌کند.

مهم‌ترین این ترکیب‌های را آزادیرایختین، سالانین، ملیانتریول، نیمبین و نیمبیدین تشکیل می‌دهند.

آزادیرایختین دو تا چهار میلی‌گرم وزن خشک مغز دانه را تشکیل داده و مقدار کمی نیز در برگ گیاه وجود دارد.

این ترکیب مهم‌ترین عامل در مبارزه با حشرات است که حتی در حد چند پی‌پی‌ام نیز موثر است.

ازادیراختین از نظر ساختمان شیمیایی شبیه به گروهی از هورمون‌های حشرات مانند ایکیزون‌ها است.

ملیانتریول نیز در غلظت‌های پایین به عنوان عامل بازدارنده تغذیه‌ی حشرات عمل می‌کند.

نیمبین و نیمبیدین علاوه بر مغز دانه در پوست ساقه درخت نیز وجود دارد.

این ترکیب‌ها همچنین اثرات ضد ویروسی داشته که با عصاره‌گیری از دانه چریش توسط الکل به دست می‌آیند و حدود دو درصد وزن مغز دانه را تشکیل می‌دهند. این مواد با فلج کردن سیستم بلع حشره از تغذیه‌ی آن‌ها جلوگیری می‌کند.

دی‌استیل آزادیراختیول ترکیب لیمونوئیدی جدیدی است که اثر آن مشابه آزادیراختین است.

فلاونوئید، تانن و اسانس از ترکیب‌های دیگری هستند که در برگ و پوست چریش وجود دارند.

چهل تا 50 درصد وزن مغز دانه چریش را روغن تشکیل می‌دهد، روغن دانه سبز تیره بوده و طعم آن تلخ و بوی آن شبیه بوی سیر است.

این روغن علاوه بر اسیدهای چرب معمول (اسید اولئیک، استئاریک، لینوئیک و پالمتیک) حاوی ترکیب‌های سولفوره نیز می‌باشد که شباهت بوی آن به بوی سیر، ناشی از وجود همین تر کیب‌ها است.

صمغ چریش حاوی قندهای مختلفی از جمله آرابینوز، فروکتوز، گالاکتوز و اسید گلوکورونیک است.

نیازهای اکولوژیکی درخت چریش

چریش از گیاهان باارزش و اقتصادی جنگل‌های گرمسیری است، این گیاه در اقلیم‌های طبیعی خود همراه با گونه‌های آکاسیا و دلبرژیا می‌روید.

رشد و نمو این گیاه در مناطق گرمسیری تا نیمه مرطوب و با حداقل 130 میلی‌متر بارندگی در سال امکان‌پذیر است. کشت این درخت در مناطق دارای بارندگی زیاد (بیش از 3000 میلی‌متر در سال) و همچنین در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالا است مناسب نبوده و موجب خشک شدن گیاهان می‌شود.

چریش در ارتفاع 50 تا 1000 متر از سطح دریا به خوبی می‌روید. علاوه بر آن گیاهی کم توقع بوده و به خوبی خاک‌های مرطوب تا خشک و کم و بیش شور را تحمل می‌کند.

مقاومت چریش به خشکی زیاد است و لیکن برگ‌های گیاه در شرایط خشکی‌های شدید ریزش کرده و گیاه با شروع دوره مرطوب رشد خود را مجددا آغاز می‌کند.

چریش در هر نوع خاکی از شنی سبک تا رسی سنگین با زهکش مناسب می‌روید. ولی خاک‌های سبک، عمیق، با زهکش خوب برای این گیاه مناسب‌تر است.

این گیاه در خاک‌هایی که از مقادیر مناسب مواد آلی و عناصر غذایی برخوردار باشد به خوبی رشد می‌کند ولیکن در شرایط خشکی نیز ریشه‌های آن به سرعت گسترش یافت و قادر به جذب حداقل رطوبت و همچنین مواد و عناصر غذایی از اعماق خاک می‌باشد.

چریش در مناطقی که دمای سالیانه ان بین 21 تا 32 درجه سانتی‌گراد باشد رشد مطلوبی دارد. این گیاه دمای بالا تا 50 درجه سانتی‌گراد را برای مدتی می‌تواند تحمل کند.

چریش به دمای پایین بسیار حساس است، به طوری که در دمای زیر 4 درجه سانتی‌گراد، برگ‌ها ریزش کرده و سپس خشک می‌شوند. پی‌اچ مناسب خاک برای چریش 2/6 تا 7 است.

چطور میشه درخت چریش سالم داشت؟

ازدیاد چریش به دو روش جنسی (تولید بذر) و غیرجنسی (رویشی) امکان‌پذیر است ولیکن تکثیر آن عمدتا به روش جنسی و توسط بذر صورت می‌گیرد.

تکثیر جنسی قوه‌ی نامیه دانه‌های چریش بستگی به منشا بذر و شرایط نگهداری آن دارد، کاهش رطوبت بذر و نگهداری برای مدت طولانی سبب کاهش شدید قوه‌ی نامیه آن می‌شود.

بذر گیاهان مناطق افریقا و آمریکای با مقدار رطوبت 5 تا 7 درصد چنانچه در دمای 4 درجه‌ی سانتی‌گراد نگهداری شوند تا 8 سال قوه‌ی نامیه خود را حفظ می‌کنند.

در حالی که این زمان برای بذر گیاهان مناطق آسیایی کمتر است، برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که گوشت میوه حاوی بازدارنده‌ی رشد است.

از این رو توصیه می‌شود برای تکثیر جنسی از بذرهای تازه‌ای که گوشت آن‌ها جدا شده باشد استفاده گردد. از آنجا که چریش دارای پوسته‌ی ضخیمی است لذا خراش دهی بذر نقش عمده‌ای در افزایش قوه‌ی نامیه‌ی آن دارد.

بذر چریش را می‌توان در گلدان، نهالستان و یا به طور مستقیم در زمین کشت کرد. چنانچه کشت در نهالستان صورت گیرد بهتر است بذور در ردیف‌هایی به فاصله 15 تا 20 و فاصله دو بذر در طول ردیف 5/2 سانتی‌متر کشت گردد.

بذر چریش در دمای 19 تا 22 درجه سانتی‌گراد پس از 14 تا 21 روز سبز می‌شود، پنج تا شش هفته پس از رویش بذرها، هنگامی که ارتفاع آنها به پنج سانتی‌متر رسید باید آن‌ها را در گلدان یا خزانه‌ی دوم و هنگامی که ارتفاع آنها به 20 تا 25 سانتی‌متر رسید باید به زمین اصلی منتقل نمود.

اگر بذر در گلدان کشت شود می‌بایست در هر گلدان یک الی دو بذر در عمق 1 تا 5/1 سانتی‌متری کشت گردد، چنانچه هر دو بذر سبز شوند یکی از آن‌ها را باید به گلدان دیگری منتقل کرد.

در این صورت تا شش ماه بعد، هنگامی که ارتفاع نهال‌ها به 20 سانتی‌متر رسید می‌توان آن‌ها را به زمین اصلی منتقل کرد.

نهال‌ها در زمین اصلی باید در ردیف‌هایی به فاصله سه متر و فاصله دو نهال در طول ردیف نیز سه متر کشت شوند، کشت مستقیم بذر در زمین اصلی باید در عمق 1 تا 5/1 سانتی‌متری خاک انجام شده و زمین غنی از مواد آلی باشد.

اگر چه گیاهانی که به روش مستقیم کشت می‌شوند پس از رویش قوی بوده و از ریشه‌ی قوی‌تری نسبت به گیاهان حاصل از کشت غیرمستقیم برخوردارند ولی کشت مستقیم در مناطق خشک توصیه نمی‌شود زیرا احتمال رویش آن بسیار کم است.

تکثیر رویشی، قلمه زدن، خوابانیدن، جدا کردن پاجوش‌ها و پیوند روی پایه بذری از روش‌های معمول تکثیر رویشی چریش است.

درختان چریش در مناطق مختلف رویش از تنوع مرفولوژیکی و شیمیایی برخوردارند. از این رو بعضی معتقدند تکثیر رویشی این گیاه مناسب‌تر است.

برای احداث یک باغ تجاری با محصول یکنواخت و مناسب باید از کلون‌هایی که مقدار بیشتری آزادیراختین و همچنین عملکرد بهتر بذر برخوردارند استفاده نمود ازدیاد از طریق کشت سلول یا بافت از روش‌های دیگری است که برای تکثیر رویشی چریش استفاده می‌شود.

آبیاری منظم و وجین علف‌های هرز سطح خزانه پس از کشت بذر بسیار ضروری است و سبب تسهیل در رویش آن‌ها می‌شود.

در صورت تراکم علف‌های هرز باید توسط کولتیواتور اقدام به وجین مکانیکی علف‌های هرز نمود.

آبیاری نهال‌ها بلافاصله پس از انتقال به زمین اصلی نیز بسیار حائز اهمیت است. چنانچه زمین تهی از مواد و عناصر غذایی باشد باید با اضافه کردن عناصر ضروری، ریز مغذی‌ها یا موادآلی امکان رشد سریع‌تر و مناسب‌تر نهال‌ها را فراهم کرد.

مقابله با آفات، چریش به نسبت گیاهی مقاوم است و آفت و یا مریضی خاصی آن را تهدید نمی‌کند.

خیلی از ما این درخت را در مناطق گرمسیر در کوچه و خیابان دیده‌ایم و فصل اردیبهشت ماه بوی خوش گل آن تمام فضا را پر می‌کند. این اطلاعات مفید را راجب این درخت می‌دانیم، لطفا این اطلاعات را با دوستان خود به اشتراک گذاشته و با هدیه این درخت به زمین در حفظ آن کوشا باشید.