تا به اسم درخت اُرس را شنیده اید؟

تا به حال درخت به طبیعت هدیه کرده اید؟

ما در کنار هم هستیم تا با کاشت و نگهداری درختان زبیا حافظ طبیعت بوده و آنها را به نسل های بعد منتقل کرده و حافظ خانه مان این کره خاکی باشیم.

دنیایی زیبای درخت اُرس

اسامی دیگر: اُرس یا وَرس، هُورَس، اَورَس، اُرسا، اَریس،اَرچا و اردوج

اسامی لاتین: Baie de Genévrier, Common Juniper, Common Juniper Berry, Enebro, Extract of Juniper, Extrait de Genévrier, Genévrier, Genévrier Commun, Genievre, Genièvre, Ginepro, Huile de Baies de Genévrier, Huile de Genévrier, Juniper Berry, Juniper Berry Oil, Juniper Extract, Juniper Oil, Juniperi Fructus, Juniperus communis, Oil of Juniper, Wacholderbeeren, Zimbro.

سرو کوهی سرده‌ای‌ست از ردهٔ ناژویان تیره سرویان که دربردارندهٔ بیش از ۵۰ گونهٔ متفاوت است و در سرتاسر نیمکرهٔ شمالی از شمالگان تا جنگل‌های بارانی آفریقا و از آمریکای شمالی و مرکزی تا خاورمیانه و شمال هیمالیا در ارتفاعات گوناگون رویش دارد و پنج گونهٔ آن در سه دیسهٔ درختی و درختچه‌ای و خزنده در ایران یافت می‌شود.

درختی همیشه سبز از خانواده cupressaceae میباشد که بومی شمال شرقی آمریکا، از کانادا تا خلیج مکزیک میباشد.
قدیمی ترین سرو کوهی در میسوری وجود دارد که 795 سال عمر دارد. زادگاه اصلی این درخت درامتداد سواحل اقیانوس اطلس میباشد.

سروِ کوهی، گونه‌ای بسیار با ارزش و دیرزیست است که عمر آن تا ۲۰۰۰ سال هم می‌رسد. این درخت همیشه سبز، در مناطق کوهستانی و در ارتفاعی بیش از ۲۵۰۰ متر می‌روید. اُرس گیاهی مقاوم در برابر شرایط آب‌وهوایی سخت هم‌چون خشکی، گرما و سرمای طاقت‌فرسای زمستان است.

ریشه درخت اُرس به گونه‌ای است که در دل سنگ‌های مستحکم نفوذ کرده تا به آب برسد از این جهت به آن در زبان محلی اُورِس، جست‌وجوگر آب می‌گویند، این پدیده باعث استقامت بالای این درخت می‌شود. قطع بی‌رویه این گونه به منظور تهیه سوخت و یا خانه سازی باعث کاهش جنگل‌های اُرس شده است به‌گونه ای که در سال ۱۳۷۱ قانون ممنوعیت قطع این درخت به تصویب رسید.

رویشگاه درخت اُرس شمال ایران، غرب تا شرق در امتداد دامنه‌های جنوبی رشته کوه‌های البرز و از شمال غربی تا جنوب در امتداد ارتفاعات البرز و زاگرس است، منطقه حفاظت شده اُرس سیستان با مساحت ۱۱۲,۷۱۴ هکتار در رشته کوه هزار مسجد درغرب شهرستان کلات در استان خراسان رضوی یکی از زیستگاه‌های اصلی این درخت در ایران است.

همچنین روستاگل این گونه ارزشمند را در رویشگاه های مانند رویشگاه کوهستان و رویشگاه اُروست و...نگهداری میکند.

درخت ارس در فرهنگ های مختلف

بر اساس یک باور قدیمی در خوزستان برخی درخت های ارس در بعضی روزهای سال خودسوزی می‌کنند و خاکستر می شوند.

از دیرباز در فرهنگ ایران اُرس و سرو نماد جاودانگی و نامیرایی بوده‌است و به شکل نگارگری ایرانی در سنگ نگاره‌های پیش از اسلام و در شکل نماد ترمه پس از اسلام در گستره هنرهای تجسمی ایران همواره نقش اساسی داشته‌است.

گمان می‌رود در روزگاری نه چندان دور سرتاسر البرز پوشیده از گونه‌های مختلف اُرس به ویژه گونه درختی بوده‌است که در گذر زمان به خاطر بیش بهره‌برداری، از انبوهی آن کاسته شده چنان‌که اکنون تنها نشانه‌هایی از آن پوشش گسترده یافت می‌شود که در برخی نقاط مانند هزارمسجد یا شهرستانک و منطقه ماز، دلیچایی می‌توان بازمانده‌هایی از آن انبوهی گذشته را جُست.

در فراسوی البرز در بلندی‌های نواحی کوهستانی پارک ملی خَبر جوامعی از ارس‌های تنومند و کهنسال وجود دارند که در سطوح سنگی و پرشیب استقرار یافته‌اند همچنین در ارتفاعات جیرفت کرمان منطقه سربیژن و دلفارد و ارتفاعات حاجی آباد کرمان کوه سیرو نیز این گیاه به صورت پراکنده یافت می‌شود.

اُرس بسیار پایدار و سازگار با هر نوع آب و هوا است و برگ‌هایش مانند دیگر گونه‌های سرو به شکل سوزنی می‌باشد. این درخت دارای عمر طولانی بیش از 2 هزار سال است و در برابر بیماری‌ها و انگل‌های طبیعی بسیار مقاوم است، چنان‌که آسیب انگل‌ها تنها موجب دیسه مندی این گیاه و تنوع رخ و ریخت تنه و شاخه‌های آن شده‌اند که این خود به زیبایی و جوراجوری اشکال اُرس در گذر میلیون‌ها سال فرگشت انجامیده‌است.

درخت اُرس به خاطر رشد اندکی که دارد کمتر از یک میلی‌متر در سال می‌تواند رشد کند. اگرچه با قطری به ظاهر کم عمری دراز داشته باشد ازینرو در گستره البرز و دیگر نقاط ایران وجود اُرس‌هایی کهنسال تا دست کم ۱۰۰۰ سال معمول است هرچند برخی از این درختان اُرس، مانند درخت اُرس روستای ابرسیج و اُرس شهر دیباج قدمتی چند هزار ساله پیدا کرده و به واسطه در معرضِ دید بودن‌ شناسی می‌شوند. اُرس در رشته کوه زاگرس و رشته کوه‌های مرکزی ایران نیز یافت می‌شود.

این درخت در ترکی آردئچ، آتوش و آردئش و در کردی کرمانجی مَرخ خوانده می‌شود و اعراب میوه آن را ابهل می نامند.

ارس Juniperus سرده بزرگی مشتمل بر ۶۰ گونه‌است که به‌طور گسترده در نیمکرهٔ شمالی، از مناطق سرد و قطبی مانند گرینلند، شمال سیبری و آلاسکا تا کوه‌های بلند مناطق گرمسیری انتشار یافته‌است. گونه‌های این سرده همیشه سبز، به صورت درختانی بلند، کوچک یا درختچه‌ای و خزنده بوده، دیر زیستی و عمر برخی درختان آن بسیار زیاد و حتی تا بیش از ۲۰۰۰ سال می‌رسد. به جز گونهٔ J.deppeana معمولاً پوست به فلس‌های طولی از تنه جدا می‌شود.

شاخه‌های پیرامونی گسترده و نامنظم هستند، برگ‌ها فلسی و آرایش آن‌ها متقابل متلاقی یا در چرخه‌های ۳ تایی، در درختان جوان همیشه سوزنی یا نیشتری شکل اما در درختان مسن به صورت یکی از دو نوع نامبرده یا هر دو با هم دیده می‌شوند.

معمولاً دوپایه، به ندرت تک پایه، گل‌های نر شاتونی، به شکل تخم مرغی یا واژ تخم مرغی و بر روی شاخه‌ها ی کوتاه انتهایی یا محوری هستند. گل آذین یا مخروط ماده به شکل کروی و از ۳ تا ۶ فلس تشکیل شده‌است در زیر بعضی یا همهٔ آن‌ها ۱ یا ۲ تخمک وجود دارد.

مخروط کروی شکل، شفت مانن، غیر شکوفا و در سال اول یا دوم از رشد خود رسیده، فلس‌ها ۳ تا ۶ عدد، کم و بیش گوشتی به صورت بسته و چسبیده به هم، معمولاً موقع رسیدن به رنگ آبی تیره یا از غبار سفید رنگی پوشیده شده و خیلی صمغ دار هستند. در داخل هر مخروط ۱ تا ۱۰ دانه گرد، تخم مرغی یا گوشه‌دار با پوشش سخت و بدون بال قرار دارد. لپه ۲ یا ۴ تا ۶ عدد می‌باشد.

چطور از درخت ارس محافظت کنیم

ازدیاد به وسیله کاشت بذر و قلمه ساقه زیاد می شود. از آنجایی که قلمه هایش دیر ریشه دار می شوند، بهتر است نهال آماده آن را تهیه و به باغچه منتقل کنید. زمان انتقال نهال طول فصل پاییز و یا اواخر زمستان، زمان مناسبی برای انتقال درختان و درختچه های زینتی است. روزهای آفتابی را انتخاب کنید، بهتر است در روزهای سرد و برفی عملیات کاشت و انتقال نهال انجام نشود.

بذر این درخت باید در خاک آهک بماند و تحت شرایط آبدهی و نور مناسب رشد کند، قبل از کاشت نیاز است قدرت جوانی زنی بذر ها را به روش سرما دهی بالا برید. این بذور قبل از کاشت به مدت 4-2 ماه به سرمادهي مرطوب نياز دارند يعني در بين کوکوپيت يا شن نسبتا مرطوب در يخچال بايد قرار گيرند، بعد از اين مدت مي توان بذرها را کاشت.

نهال ها را پس از 2 تا 3 سال مراقبت می توان جابجا نمود در صورتیکه شرایط دمایی شما با شرایط زادگاه انها متفاوت باشد ممکن است پس از انتقال دچار مشکل شوند. بهترین زمان برای انتقال اواخر زمستان است تا به مرور به محیط جدید عادت کنند.

یک راه دیگر آن که به صورت طبیعی است باید بذر آن توسط حیواناتی مانند کلاغ و خرس و گراز خورده شود و با دفع آن در زمین بر جای بماند تا در شرایط مناسب در طبیعت رشد کند.
در صورت رویش در خاک ضعیف، سرو کوهی به اندازه یک درختچه رشد میکند.

با توجه به این که درخت ارس در بسیاری از شرایط محیطی قابلیت سازگاری دارد نیاز به نگهداری با شرایط خاصی ندارد اما دانستن برخی نکات درباره نیازهای این درخت خالی از لطف نیست.

بهترین دما برای درخت اُرس در حدود 10 تا 25 درجه سانتیگراد است و نیاز چندانی به آبیاری ندارد. در زمینی که دارای بستر خاک رسی است می تواند به خوبی رشد کند اما انواع خاک های دیگر نیز مشکلی در رشد آن به وجود نمی آورد.

روستاگل نیز با درختکاری و حفاظت از درختان کاشته شده در رویشگاه ها ضامن سلامتی درختان است.

بیماری خاصی آن را تهدید نمی کند اما بهتر است مراقب سوسک زنبور مانند، سوسک پوستخوارسرو خمره ای، سوسک پوستخوار سرو، شپشک آردآلود سرو باشید.

گونه های درخت ارس را بشناسیم

درخت اُرس تمساح:

این نوع درخت ارس که با نام علمی Juniperus deppeana شناخته می شود در بخش های جنوب غربی آمریکا و قسمت های شمالی مکزیک پراکنده شده است. پوسته این درخت از صفحات ضخیم مربع شکل که به پوست تمساح شباهت زیادی دارد تشکیل شده و این پوسته ضخیم دارای شیارهای است که آن را از سایر هم نوعان خود جدا می سازد.

این نوع درخت ارس دارای سرعت رشد کم تری بوده و در هر 10 سال تنها 1.25 سانتی متر رشد می کند و بعد از رسیدن سن آنها به 170 سالگی رشد آنها به 1 سانتی متر کاهش می یابد.

درخت عرعر:

درخت ارس کالیفرنیا با عنوان درخت عرعر یا سرو سفید کویری نیز شناخته میشود. این درخت بیشتر در بخش های ساحلی کالیفرنیا گسترش یافته و این گستردگی تا دامنه های غربی کوه پایه های نودا هم کشیده شده است. این نوع درختان بومی آمریکای شمالی بوده و دارای شاخ و برگ همیشه سبز و مخروطی شکل هستند و به طور متوسط بین 50 تا 150 سال می توانند عمر داشته باشند.

این نوع درخت ارس به طور متوسط در سال میتواند بین 30 تا 60 سانتی متر رشد کند. یکی از بارزترین ویژگی های این نوع درخت داشتن مخروط های کوچک مایل به رنگ آبی است. رنگ برگ های آن در هنگام شکوفه دادن به صورت سبز روشن است.

ارس چینی:

این نوع درخت ارس که از خانواده گیاهان سرو است به دلیل داشتن بوته های متغییر از نظر اندازه به صورت متوسط تا بزرگ یافت می شود متوسط ارتفاع درخت ارس چینی با توجه به شرایط محیطی متفاوت است به طوریکه بزرگ ترین آنها در حدود 15 متر ارتفاع دارد در حالی که میانگین رشد تمام گونه های آن کمتر از 3 متر است.

این نوع درخت برای رشد کامل حداقل به 6 ساعت نور کامل خورشید نیاز دارد و به عنوان یکی از مقاوم ترین درختان نیز شناخته می شود و می تواند به خوبی کم آبی و شوری خاک را تحمل کند.

درخت ارس معمولی:

درخت ارس معمولی که با نام ارس کوتوله یا ارس سیبری نیز شناخته می شوند یکی از معروفترین نوع درختان ارس است. این نوع درخت اکثرا در دامنه تپه ها، مناطق خشک و همچنین در جنگل هایی که مملو از درختان مخروطی هستند به وفور یافت می شود.

درختان ارس معمولی در حدود 400 سال به رشد خود ادامه می دهند و کابردهای زیادی درصنابع چوبی دارد همچنین از توت های این درخت به عنوان چاشنی و ساخت دارو و … استفاده می شود. درختچه های ارس در برابر بادهای شدید و خشکسالی بسیار مقاوم هستند و در مناطق آفتابی با خاک زهکشی و شنی از رشد مناسبی برخوردار هستند در صورتی که به خوبی رشد کنند قادرند توت هایی به شکل مخروط های بنفش تولید می کنند.

درخت ارس خزنده:

این نوع از درخت ارس توسط گیاه شناسان با نام Juniperus horizontalis نامیده می شود و بیشتر در قسمت های شمال آمریکا، کانادا و آلاسکا رشد می کند از نام های رایج این نوع درخت ارس خزنده، می توان به خزنده عقب دنباله ای و ارس خزنده ساوین اشاره کرد.

این درختچه های زیبا بیشترین کاربرد را در زیبا سازی چشم اندازهای محیط اطراف دارد به طور مثال از آن برای زیبا سازی پوشش زمین استفاده می کنند و یا به عنوان درختچه ای که دارای عطر معطری است برای برجسته سازی و ایجاد نمای زیبا برای ایوان ها و صندلی های که در پارک ها و باغ ها استفاده شده است کاربرد دارد.

علت نامگذاری این درختچه ها به نام درختچه ی خزنده این است که به سرعت در محیط اطراف خود می خزد و پوشش محیط اطراف خود را در برمی گیرد و این امر می تواند در زیبا سازی محیط اطراف تاثیر دو چندانی داشته باشد. یکی از ویژگی های درختچه ارس خزنده توانایی سازگاری با هر نوع خاکی است حتی در خاک هایی که از نظر مواد معدنی فقیر هستند و یا مکان هایی که آبیاری آنها غیرممکن هست می توانند رشد کنند.

درخت ارس افتاده:

درخت ارس آویزان یک نوع درخت بومی مکزیک و هیمالیاست که در شمال شرقی پاکستان رشد می کند این درخت دارای پوستی به رنگ قهوه ای مایل به قرمز است. دارای تاجی پهن شکل و برگ های سوزنی که به صورت آویزان خود را نمایان کرده است می باشد.

این درختان به دلیل داشتن ظاهری منحصر به فرد، بیشتر مواقع برای اهداف زینتی استفاده می شوند چوب این درخت دارای دوام بسیار بالایی است و در برخی موارد از چوب آن برای ساخت نرده های چوبی استفاده می گردد.

باید و نباید های درخت اُروس

هشدار، عوارض جانبی
گرده این درخت حساسیت زا میباشد .
تماس با برگ و یا چوب این درخت گاها حساسیت ایجاد میکند.

مردم از دانه ی این گیاه برای ساختن دارو استفاده می کنند. محصول دارویی حاصله از این گیاه شامل عصاره ی دانه، به اضافه ی اسانس به دست آمده از دانه ی این گیاه می باشد.

روغن دانه ی ارس را با روغن کرچک که از چوب یک نوعی از ارس Juniperus oxycedrus به دست می آید اشتباه نگیرید.

از گیاه ارس برای درمان مشکلات گوارشی شامل درد دل، سوزش معده، التهاب و کاهش اشتها به علاوه، درمان عفونت دستگاه گوارش و کرم های گوارشی استفاده می کنند. این گیاه برای درمان عفونت ادراری و سنگ کلیه و مثانه نیز استفاده می شود. کاربردهای دیگر این گیاه عبارت است از درمان مارگزیدگی، دیابت و سرطان.

بعضی از مردم از ضماد این گیاه برای درمان زخم و دردهای ماهیچه ای و مفاصل استفاده می کنند، استشمام اسانس گیاه ارس برای درمان برونشیت و دردهای کوفتکی موثر می باشد.

در تهیه غذا، از دانه های گیاه ارس به عنوان چاشنی یا طمع دهنده غذا استفاده می کنند. از عصاره و اسانس حاصل از این گیاه نیز به عنوان چاشنی در نوشیدنی و غذا استفاده می شود.

در صنعت از روغن این گیاه به عنوان عطر در تهیه صابون و مواد آرایشی استفاده می شود.

ارس چگونه مفید بدن است؟

دانه های ارس حاوی مواد شیمیایی هستند که باعث کاهش التهاب و گازهای درون بدن می شود. این مواد همچنین ممکن است در مبارزه با باکتری و ویروس ها موثر باشد. ارس ممکن است باعث افزایش میزان تخلیه ادرار شود.

بررسی عوارض جانبی گیاه ارس،

احتمالا مصرف خوراکی ارس، دانه و عصاره ی آن در مقادیر غذایی بی خطر می باشد. مصرف خوراکی کوتاه مدت این گیاه در مقادیر دارویی، استشمام بخور و یا استفاده ی موضعی در ناحیه کوچک از سطح پوست برای بیشتر بزرگسالان احتمالا بدون خطر می باشد.

استفاده موضعی از این گیاه می تواند باعث خارش، سوزش، قرمزی و التهاب پوستی شود از مصرف این گیاه در سطح وسیع پوستی خودداری نمایید.

مصرف طولانی مدت یا مصرف در مقادیر بالای این گیاه می تواند خطرناک باشد و مشکلاتی نظیر مشکلات کلیوی، تشنج و غیره را به همراه داشته باشد.

به یاد داشته باشید که الزاما مصرف گیاهان دارویی بی خطر و بدون عوارض جانبی نمی باشد و توجه به میزان مصرف آنها، حائز اهمیت می باشد. در زمان مصرف، اطمینان حاصل کنید که براساس دستوالعمل روی شیشه گیاهان دارویی عمل می کنید. حتما قبل از مصرف با مشاور پزشکی، داروساز و پزشک خود مشورت کنید.

با درخت اُرس این درخت زیبا و کهنسال آشنا شدیم و به دنیای آن سفر کردیم شما عزیزان نیز می توانید با مطالعه قسمت روشن سازی از نحوه فعالیت روستاگل آگاه شده و نظرات خود را با در میان بگذارید.

نه هر درخت تحمل کند جفای خزان ……….. غلام همت سروم که این قدم دارد