برای دوست داران فصل پاییز و اهل گردش در طبیعت درخت بلوط گزینه مناسب برای عکاسی و لذت بردن از مناظر پاییزی در مناطق سردسیر می باشد، برگ های این درخت در فصل پاییز به رنگ های زرد، نارنجی، و قرمز در می آید و قابی زیبا از طبیعت درچشم بیننده به جا میگذارد، درخت بلوط یک درخت ملی در برخی از کشورهاست، با خواندن این مطلب بی شک دانستنی های شگفت انگیزی در مورد این درخت خواهید دانست.

بلوط درختی همیشه سبز که نماد رایج استقامت و قدرت است و به عنوان درخت ملی بسیاری از کشورها انتخاب شده است و در اسطوره و ادبیات بسیاری از ملل جهان نقش دارد.

آشنایی هرچه بیشتر با درخت بلوط

بلوط با نام علمی Quercus و بلوط که به انگلیسی oak است. انواع مختلفی در ایران دارد و در مناطق عمدتاً کوهستانی می‌روید.

وجود بلوط در طبیعت ایران بسیار حیاتی و نشانه سلامت محیط‌ زیست و ضامن بقای اکوسیستم است. میوه دار، البرزی و زاگرسی، حمل شرایط کم‌آبی، بومی، عمر بسیار طولانی و اکسیژن ساز قوی است. سنجاب‌ها تکثیرکننده طبیعی درخت بلوط هستند. سایه دار، زیبا و سخت چوب است.

این گونه کنترل فرسایش خاک را انجام می‌دهد. این درخت، درخت ملی کشورهایی همچون ایالات متحده، انگلستان، فرانسه، آلمان، لتونی، لهستان و صربستان است. برگ نقره‌ای این گونه نشان سرهنگ دوم و برگ طلایی این درخت نشان ناخدا در ناوگان آمریکاست. حتی بر روی سکه‌های بریتانیا (شش پنسی) می‌توانید نقش درخت بلوط را مشاهده کنید.

درخت یا درخچه ای از خانواده راش است. در جهان حدود 500 گونه از بلوط شناخته شده است و کشورهای آمریکای شمالی، مکزیک و چین بیشترین پوشش گیاهی از بلوط را دارا هستند.

انواع گوناگونی از درخت بلوط در نواحی مختلف ایران وجود دارد که با نام های محلی خاص شناخته میشوند که از جمله آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

1-Q.Atropatana Schwarz که محل رویش آن کرانه های دریای مازندارن است و به نام های پالیت یا پالت و کرمازو است.

2-Q.castaneafolia که در کرانه های دریای مازندان میروید و نام محلی اش بلند مازو، پالوت، اشپر یا ایشبر و سیاماز است.

3-Q.Iberia stev که در کرانه های دریای مازندارن میروید و با نام کرمازوريال سفیدمازو و سفید بلوط شناخته میشود.

4-Q.macranthera fish & mey رویشگاه این درخت در کرانه های شمالی ایران است و با نام محلی پالت، اوری، اورو، پاچه مازو، دمبل موزی، و ترش مازو شناخته میشود.

5-Q.Persica J. & sp محل رویش این درخت در کوه های زاگرس است و با نام بلو، بلی، برو، برودار و مازی شناخته میشود.

6-Q.infectoria oliv که محل رویش آن کردستان است و نام محلی اش دارمازو است.

7- Q.Iibani oliv که رویشگاه آن ارومیه و کردستان است و نام محلی آن،  یول، وول و ویول است.

8- Q.mannifera Iindl که رویشگاه آن کردستان و نام رایجش گز علفی است.

درختان بلوط در جنگل به صورت گروهی وجود دارند و تا ارتفاع 1000 متر از سطح دریا میرویند.  بلوط درختی است با ارتفاع حدود 3تا 4 متر و قطری در حدود سه متر و میوه ای درشت و بیضی شکل که در داخل پیاله ای سخت و استخوانی قرار دارد. برگ های آن خاکستری متمایل به سبز است، عمری به درازای 2000 سال دارد. بلوط ها درختانی همیشه سبز و برگ ریز هستند و برگ هایشان در خزان دیرتر از سایر درختان بر زمین می افتد.

بلوط از گونه های بومی ایران است و بلوط ها دارای برگ هایی به صوررت مارپیچی هستند که در بسیاری از گونه ها دارای حاشیه لوبیتی است. برخی دارای برگ های دندانه دار یا برگ های کامل با حاشیه صاف هستند. بسیاری از گونه های خزان کننده تا بهار برگ های مرده را نمیریزند. این درخت جزو درختان تک پایه است و میوه آن که به شکل یک مهره است در داخل ساختار فنجانی شکل قرار میگیرد، هر میوه حاوی یک دانه و به ندرت دو یا سه تا است که برای بالغ شدن به 6 تا 18 ماه زمان نیاز دارد.

برگ ها و میوه های بلوط به دلیل وجود سم تانیک اسید به مقدار زیاد برای دام ها سمی بوده و سبب بروز علایم مسمومیت میشود (بنابراین در مقدار مصرف باید دقت شود) و البته برای انسان پس از شسته شدن تانن های موجود در میوه قابل خوردن میشود.

سنجاب ها و تکثیر درخت بلوط 

تکثیر طبیعی بلوط به شیوه کاشته شدن میوه آن صورت میگیرد. جالب است بدانید جانوران جونده از جمله سنجاب که برای ذخیره زمستانی خود به جمع آوری بلوط ها و جاسازی آن در گوشه ای از طبیعت میپردازند و بسیاری از این سنجاب ها با فراموش کردن برداشتن ذخیره زمستانه خود سبب میشوند که بلوط پنهان شده با آمدن بهار جوانه بزند.

سنجاب‌ها از روی غریزه مقاوم‌ترین دانه‌ها را برای دفن کردن انتخاب می‌کنند و بنابراین احتمال سالم ماندن میوه در زیر خاک و جوانه زدن آن در سال بعد بالا می‌رود. در سال‌های اخیر برخی کارشناسان از خطر انقراض سنجاب ایرانی گفته‌اند که در ادامه حیات جنگل‌های بلوط ایران نقشی اساسی دارند. جست‌ زنی (به دو صورت پاجوش و ریشه جوش) نیز از راه‌های تکثیر در برخی از گونه‌های بلوط است.

متداول ترین روش برای کاشت درختان بلوط در روش غیر طبیعی، استفاده است بذر بلوط است. این بذر برای جوانه زدن به سرمادهی کوتاه مدتی نیازمند است بذر را باید در پاییز و زمستان یا به صورت مستقیم در زمین کاشت، یا در داخل گلدان قرار داد و یا حتی برای سرمادهی مصنوعی در داخل یخچال گذاشت.

خاکی که بذر در آن قرار میگیرد باید عاری از علف هرز، دور از دسترس جوندگان و مرطوب باشد، جوانه زنی بلوط حدود 4 تا 6 هفته به طول می انجامد. پس از آن در طول تابستان باید به گیاه کود مایع به مقدار کافی داده شود و آبیاری نهال به صورت منظم صورت بگیرد.

بلوط در سالهای بعد نیازمند به آبیاری کمتری است چون در برابر خشکی مقاوم است. زمانی که نهال بلوط به اندازه 20 سانتی متر رسید میتوان آن را در محل دائمی کاشت باید توجه داشت که بهترین زمان برای کاشت دائمی بلوط فصل پاییز است.

ناگفته های درخت بلوط

در خواص درمانی بلوط گفته شده است که عشایر برای درمان سوختگی از پودر برگ بلوط استفاده میکنند و آن را بر محل سوختگی قرار میدهند. همچنین از طریق خوردن نان بلوط به همراه ماست، اسهال را برطرف میکنند.

میوه بلوط برای درمان دردهای معده ای و کاهش دردهای زنانه مفید است. غرغره جوشانده پودر سر شاخه های تازه بلوط برای درمان گلودرد کارایی دارد. همچنین از جوشانده پوشت بلوط برای درمان آلرژی پوستی و درد مفاصل استفاده میشود.

بلوط از درختانی است که در اشعار محلی اقوام مختلف از جمله لرها به عنوان فرهنگ و زندگی ایلیاتی بازتاب یافته است. درخت بلوط نماد برکت و ساده زیستی قوم لر است و از آنجایی که ترس کمبود مواد غذایی ایل را تهدید میکرده است نگاه کردن به درخت بلوط و آرزو برای به ثمر نشستن میوه های آن در اشعار لری به وضوح دیده میشود. به عنوان مثال دو مورد از این اشعار در ادامه ذکر میشوند:

دار بَلِی سِی قوم لر؛ دَی وُ بَو وُ یارِه                     هر لَتی سَیلِش کِنی، نقشَ ایلَ داره

ترجمه به فارسی: درخت بلوط برای قوم لر به مثابه مادر، پدر و دلدار است. از هر طرفی به آن نظر کنی، اثر و نقش زندگی ایلیاتی قوم لر را در شاخه و برگ هایش خواهی دید.

شاه بَلیطُم بِگِره، کُربَلُم بِزایِه                             کَلگ و دویِی بِخَرُم وایُم وَرایِه

این شعر منسوب به خداکرم خان بویراحمدی و ترجمه فارسی آن بدین شرح است:

 آرزویم این است که شاه بلوطم ثمر دهد و بز سیاه رنگ و بز گوش دراز من بزاید و من کلگ و دوغی بخورم و همین برایم کافی است.(کلگ خوراکی است که از میوه بلوط گرفته میشود و با دوغی که از شیر بز درست میشود و غذای مورد علاقه مردم لر است)

بلوط نمادی از قدرت و استقامت است و به عنوان درخت ملی در بسیاری از کشورها انتخاب شده است. در انگلستان حداقل از قرن شانزدهم میلادی نمادی ملی بوده که اغلب توسط شکسپیر برای انتقال میراث و قدرت استفاده میشود.

همچنین درخت بلوط نماد باستانی ملت آلمان است، درخت ملی ایالت متحده آمریکا از نوامبر 2004 و کشورهایی چون بلغارستان، کرواسی، قبرس، استونی، فرانسه، آلمان، مولداوی، اردن، لتونی، لیتوانی، لهستان، رومانی ، صربستان و ولز است.

درخت بلوط همچنین نقشی مهم در اساطیر اقوام مختلف بازی کرده است. از یونانی ها و نورس ها گرفته تا درویدها و اسلاوها، بسیاری از فرهنگ های دوران باستان اروپا، درخت بلوط را در اساطیر خود گنجانده اند.

بسیاری از خدایان برتر اروپایی با رعد و برق و درخت بلوط در ارتباط هستند که از جمله ایشان میتوان به ثور، زئوس، مشتری در روم، داگدای سلت ها و پروون اسلاوها اشاره کرد. احتمالا دلیل این ارتباط این باشد که درختان بلوط بیشتر از سایر درختان مورد اصابت صاعقه واقع میشود و این اصابت از دید مردم باستان نشانه پیامی از خدایان و نشانه رویداد مهمی در آینده بوده است.

قوم ردوید باستانی در جزایر بریتانیا به پرستش درخت بلوط مشهور بوده اند. از آنجایی که برگ های درخت بلوط از آخرین برگ هایی هستند که بر زمین میریزند، در اروپا به عنوان نماد پیروزی مطرح میشوند و به ژنرال های رومی پس از جنگ های مهم تاج گل هایی از بلوط هدیه میشد.

درختان بلوط همچنین به عنوان نماد حکمت نیز شهرت داشته اند درویدی ها و اسلاوهای باستان جلسات مهم خود را در کنار درختان بلوط برگزار میکردند و از درخت بلوط مشاوره میگرفتند. روایت شده است که چوب صلیبی که مسیح بر آن مصلوب شد از چوب درخت بلوط بود و بعدها سعی میشد کلیساها را با چوب بلوط بسازند.

در ایران بلوط های زاگرس برای دوستداران محیط زیست به عنوان نمادی از تداوم حیات به شمار میروند بدین ترتیب جمعی از مردم و رسانه ها روز هفتم فروردین را به نام روز پاسداشت جنگل های بلوط نام گذاری کرده اند تا از زوال و نابودی بلوط جلوگیری کنند.

در این روز دوستداران و حامیان محیط زیست با نمادها و لباس های محلی به همراه پلاکارد سعی میکنند توجه عموم را به این مسئله جلب نمایند.

مراقب درخت بلوط باش

علاوه بر قطع بی رویه درختان بلوط که سبب کاهش این پوشش گیاهی میشود یکی از مهم ترین عواملی که حیات درختان بلوط را تهدید میکنند.

بیماری های متفاوتی است که در اثر مشکلات سفت بودن خاک، حضور دام ها و آفات بر درختان بلوط عارض میشود که از جمله ایشان میتوان بهه پروانه گزنده بلوط، پروانه جوانه خوار بلوط، لکه تاولی برگ بلوط که عامل بیماری قارچی taphrina caerulescens اشاره کرد.

در برخی از مناطق همچون هیمالیا در هند، جنگل های بلوط به دلیل افزایش دما، مورد هجوم جنگل های کاج قرار گرفته اند.

شما عزیزان و دوست داران طبیعت درخت بلوط را می توانید در رویشگاه هیو و رویشگاه بوستان معلم لواسان به زمین تقدیم کنید.