برای دوست‌داران فصل پاییز و اهل گردش در طبیعت درخت بلوط گزینه‌ی مناسب برای عکاسی و لذت بردن از مناظر پاییزی در مناطق سردسیر می‌باشد، برگ‌های این درخت در فصل پاییز به رنگ‌های زرد، نارنجی، و قرمز در می‌آید و قابی زیبا از طبیعت درچشم بیننده به جا می‌گذارد، درخت بلوط یک درخت ملی در برخی از کشورهاست، با خواندن این مطلب بی‌شک دانستنی‌های شگفت‌انگیزی در مورد این درخت خواهید دانست.

بلوط درختی همیشه سبز که نماد رایج استقامت و قدرت است و به عنوان درخت ملی بسیاری از کشورها انتخاب شده است و در اسطوره و ادبیات بسیاری از ملل جهان نقش دارد.

آشنایی هرچه بیشتر با درخت بلوط

بلوط با نام علمی Quercus و بلوط که به انگلیسی oak است. انواع مختلفی در ایران دارد و در مناطق عمدتاً کوهستانی می‌روید.

وجود بلوط در طبیعت ایران بسیار حیاتی و نشانه‌ی سلامت محیط‌ زیست و ضامن بقای اکوسیستم است. میوه‌دار، البرزی و زاگرسی، حمل شرایط کم‌آبی، بومی، عمر بسیار طولانی و اکسیژن‌ساز قوی است. سنجاب‌ها تکثیرکننده طبیعی درخت بلوط هستند. سایه دار، زیبا و سخت چوب است.

این گونه کنترل فرسایش خاک را انجام می‌دهد. این درخت، درخت ملی کشورهایی همچون ایالات متحده، انگلستان، فرانسه، آلمان، لتونی، لهستان و صربستان است. برگ نقره‌ای این گونه نشان سرهنگ دوم و برگ طلایی این درخت نشان ناخدا در ناوگان آمریکاست. حتی بر روی سکه‌های بریتانیا (شش پنسی) می‌توانید نقش درخت بلوط را مشاهده کنید.

درخت یا درخچه‌ای از خانواده‌ی راش است. در جهان حدود ۵۰۰ گونه از بلوط شناخته شده است و کشورهای آمریکای شمالی، مکزیک و چین بیشترین پوشش گیاهی از بلوط را دارا هستند.

به طور کلی بلوط دارای گونه‌های زیاد و متعددی است و در ایران گونه‌ها و ارقام چندی از آن وجود دارد.

هتروفیلی و اختلاف شکل برگ در گونه‌های مختلف دو رگه‌های احتمالی و عدم امکان جمع آوری نمونه‌های کامل از یک درخت تشخیص و شناسایی گونه‌های آن را بیش از پیش مشکل ساخته است.

از بین دانشمندانی که بلوط را مورد مطالعه قرار داده‌اند خانم کمس دانشمند فرانسوی است که اخیرا دیده از جهان بست و وی در سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۸ به تهیه مونوگرافی گونه‌ها و واریته‌های بلوط جهان و از جمله ایران پرداخت. زهری دانشمند فلسطینی نیز در سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۳ مطالعاتی درباره بلوط‌های ایران منتشر ساخت و در سال ۱۹۶۷ نیز آقای جوانشیر در رساله‌ی خود گونه‌های موجود ایران را مورد مطالعه قرار داد.

کرمازو:
این درخت در ارتفاعات متوسط تا فوقانی جنگل‌های شمال از ارسباران و توالش تا گرگان و کتول انتشار دارد. در اسالم تا ۸۰۰ متر ارتفاع پایین می‌آید و در تخت سلیمان کلاردشت تا ۲۴۰۰ متر از سطح دریا بالا می‌رود. درختی است متوسط با تاجی تقریباً مخلوطی گاهی نیز به صورت درختچه دیده می‌شود و دارای انشعابات جوان صاف‌های کوچک و قطور است و جوانه‌هایش دارای انتهایی کند به ۸ میلی‌متر طول می‌رسد و دارای فلس‌های گرد و مژه‌دار است.

بوردار:
این درخت به نام‌های بلوط ایرانی بلوط غرب و بلوط زاگرس شهرت یافته است و وجه تسمیه‌ی آن به ایرانی به مناسبت نامی بوده است که آن به گونه داده شده است اکنون به صورت مترادف یکی از واریته‌های آن درآمده.
این گونه در خاورمیانه و ناحیه‌ی ایران و ارمنستان انتشار دارد و مرز ناحیه ایران و تورانی می‌باشد. بوردار در ایران دارای سه گونه است. ‌
انتشار این گونه در ارتفاعات زاگرس آذربایجان غربی می‌باشد. در کرمانشاه از شاه‌آباد تا گردنه قلعه حاجی یا قلاجه تا گیلان غرب و کرند و قصر شیرین و ایلام در کردستان دژ شاهپور در لرستان در پل گهر و بیشه و تخت دره و در ارتفاعات بختیاری تا میانکتل و کازرون امتداد می‌یابد. انتشار آن در عرض‌های شمالی کشور در ارتفاعات کمتر از ۱۱۰۰ متر تا ۱۵۰۰ متر از سطح دریا و در عرض‌های جنوبی تا ۲۲۰۰ متر ارتفاع است.
درختانی بزرگ تا ارتفاع ۲۰ متر و تاج کروی بزرگ می‌باشد برگ‌های آن عموماً یکنواخت و تخم مرغی شکل با حاشیه‌ای دندانه‌دار می‌باشد و گرگ‌های ستاره‌ای شکل و انبوه روی برگ و رگ کرگ‌های نرم و خزی زرد رنگ پشت آن را فرا می‌گیرد. میوه‌ی آن کشیده شبه بیضی و مو کرونه و در پیاله سفید رنگ مخملی و مخروطی شکل قرار گرفته است.

بلند مازو:
درخت بلند مازو مخصوص جنگل‌های قفقاز و خزر می‌باشد و در جنگل‌های شمال از جلگه‌های ساحلی دریای خزر تا ارتفاعات فوقانی و از جنگل‌های گیلدا و گلستان و گردنه چناران تا آستارا کشیده شده. جامعه‌هایی خواست و یا مخلوط با مرمس تشکیل می‌دهند و در ارتفاعات مینودشت تا ۲۱۰۰ متر از سطح دریا بالا این درخت چون سایر گونه‌های بلوط به علت هتروفیلی برگ گیاه شناسان را دچار اشتباه ساخته از این رو دارای مترادف‌های متعددی شده است.
درختی‌ست بلند قامت که ارتفاع آن به ۴۰ متر بالغ می‌گردد و قطر برابر سینه آن به سه و نیم متر می‌رسد و درخت کهنسال در پایین تنه درخت گورچه‌هایی اهر شده و مقطع تنه آن را فینوفی شکل می‌سازد. شاخه‌های جوان آن گوشه‌دار کند و کمی خزی است که به تدریج صاف می‌شود و دارای عدسک های کوچک متعدد و برجسته است وانه‌هایش شبه تخم مرغی کند با فلس‌های تخم مرغی کند و خزری است که با گوشواره‌های باریک نخی احاطه شده است. برگ‌هایش در زمستان خزان می‌کند و دارای دمبرگی به طول یک تا ۲ سانتی‌متر است. پوست تنه درخت بلند مازو حتی برگ آن دارای مقدار زیادی تانن ست که می‌توان از آن استخراج نمود و به مصرف چرم‌سازی رساند میزان تانن آن در فاصله ۸ تا ۲۵ سالگی بالغ بر ۱۶ درصد می‌گردد. چوب بلند مازو سخت محکم و غیرقابل نفوذ است و برای تهیه تخته‌ی بشکه به کار می‌رود و در مصارف روستایی برای ساختن در و پنجره و ستون و تیر ساختمان مصرف می‌شود و همچنین در ساختمان انبار برنج و تهیه لت پوشش ساختمان‌های روستایی به کار می‌رود. نام‌های محلی آن عبارت است از: بلند مازو (در لاهیجان و عمارلو و دیلمان) مازو و میزی و موزی( در گیلان و مازندران و گرگان)و سیاه مازو( در کجور)، اشپر( در اطراف رشت)، پالوت (در آستارا)، مایزو( در تالش)

دارمازو:
درخت دارمازو در کردستان و سردشت می‌روید و دارای واریته‌های چندی است و درختی است متوسط با ارتفاع ۶ متر یا بیشتر پوست تنه آن خاکستری و رک خورده است و شاخه‌های جوان آن معمولاً زاویه‌دار و در ویرگونه‌هایش با کرک‌های سفید یا زرد رنگی پوشیده شده است که به تدریج صاف می‌گردد. جوانه‌هایش شبه تخم مرغی کند با فلس‌های تخم مرغی صاف یا کرکدار است. برگ‌هایش چرمی و در زمستان خزان می‌کند شکل آن‌ها کشیده یا تخم مرغی کشیده یا واژ تخم مرغی کشیده است. 

قاعده آن گرد یا قلبی نامتقارن و با انتهایی گرد یا کند با حاشیه‌ای فرعی و موج‌دار و دندانه‌دار و کمانی و سینوسی و دارای ۴ تا ۸ جفت دندانه و ۵ تا ۷ جفت رگ برگ‌های فرعی که در پشت کمی برجسته‌اند و زاویه‌ای در حدود ۳۵ ۴۵ درجه بارک برگ‌های اصلی تشکیل می‌دهد.
نام‌های محلی آن در فردشت و کردستان دارمازو و مازودار و داری مازو و مازی می‌باشد.
درختان دارمازو در اثر نیش حشرات مختلف به وجود می‌آورد که از لحاظ اقتصادی حائز اهمیت است و در صنایع مختلف چرمسازی به کار می‌رود.

یوول:
این درخت نیز در ارتفاعات و جنگل‌های سردشت و کردستان می‌روید و در ور بنار ارومیه نیز دیده می‌شود.
ارتفاع این درخت به ۱۰ متر بالغ می‌گردد دارای تنه‌ی خاکستری است که در درختان کهن شیاردار می‌شود تاج آن بزرگ پند و کم شاخه است. شاخه‌های آن جوان نازک زاویه‌دار قهوه‌ای رنگ با عدسک‌های کوچک ابتدا کرکدار که به زودی صاف می‌شود. جوانه‌های آن شبه تخم مرغی کمی تیز زرد یا زرد قهوه‌ای است فلس‌های آن تخم مرغی یا کرکدار است و برگ‌هایش در پاییز خزان می‌کند. شکل آن تخم مرغی نیزه‌ای یا نیزه‌ای گاهی با قاعده‌ی گرد نامتقارن و انتهای کشیده با ۹ تا ۱۴ جفت دندانی‌های اره‌ای مثلثی رو به بالا و با نوکی قابل انعطاف و با سینوسی گرد است. میوه‌ی آن استوانه‌ای یا کمی بیضی شکل با انتهایی فرو رفته با موکرون کوتاه است ناف آن محدب پهن با حاشیه‌ی سیاه رنگ نام محلی آن در مریوان یوول نام درختانی که دارای برگ بریده‌اند در سردشت ویول و در بانه وهول است.

آوری:
درخت آوری مخصوص ارتفاعات زیاد و مرزهای فوقانی جنگل‌های خزر می‌باشد و در اغلب جنگل‌های شمال از ارسباران تا گرگان دیده می‌شود. حداقل ارتفاع آن از سطح دریا در دره زرین گل گرگان در ارتفاع ۱۸۰۰ متر و حد اعلای آن در کلاردشت و پل زنگوله در ۲۴۰۰ متر مشاهده شده. درختی است با قامت بلند و با ارتفاع ۲۵ متر شاخه‌های یک ساله و ۲ ساله و جوانه‌های دنبرگ وشوارک و پشت پهنک و پایک گل و پیاله میوه‌ی آن را کرک‌های خزری و نمدی پرپشت پوشانده است.

سفید مازو:
این گونه بلوط در جنگل‌های شمال ایران از گرگان تا گیلان امتداد یافته و معمولاً با جنگل‌های زربین همجوار است و در ایران در دره تالار و در ارتفاعات گدوک و نور و کجور و سیاه پیشه و جنگل‌های هرزویل دیده می‌شود و به طور کلی می‌توان گفت که در ایران و قفقاز و در محیطی مناسب برای کشت زیتون و بلوط چوب پنبه‌ای وید و در اقلیم مدیترانه‌ای جای بلوط چوب پنبه‌ای را که طالب محیط غیر آهکی است می‌گیرد. درختی است بلند با شاخه‌های خزری و جوانه‌های ساق و قهوه‌ای رنگ و روشن و نوک کشیده پوست آن شیاردار و روشن است.

بلوط چوب پنبه‌ای یا همیشه سبز:
درخت بلوط چوب پنبه‌ای همیشه سبز است و بومی سواحل مدیترانه است درختی است آهک گریز و بنابراین در ایران فقط در مناطقی که کشت چای متداول است اگر بارندگی زیاد را تحمل کند برای آن مناسب است بذر آن در سال ۱۳۳۶ وارد شده و در باغ نوشهر و خزانه‌ی جنگل در چمارسرای رشت کاشته شده است.
چند نمونه از آن در پارک ساعی تهران وجود دارد که سنی حدود ۷۰ تا ۸۰ سال دارند در رویشگاه آپرین روستاگل در پارک جنگلی صالحیه تعداد زیادی از این درخت کاشته شده است.

انواع گوناگونی از درخت بلوط در نواحی مختلف ایران وجود دارد که با نام‌های محلی خاص شناخته می‌شوند که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-Q.Atropatana Schwarz که محل رویش آن کرانه های دریای مازندارن است و به نام های پالیت یا پالت و کرمازو است.

2-Q.castaneafolia که در کرانه‌های دریای مازندان می‌روید و نام محلی‌اش بلند مازو، پالوت، اشپر یا ایشبر و سیاماز است.

3-Q.Iberia stev که در کرانه‌های دریای مازندارن می‌روید و با نام کرمازوريال سفیدمازو و سفید بلوط شناخته می‌شود.

4-Q.macranthera fish & mey رویشگاه این درخت در کرانه‌های شمالی ایران است و با نام محلی پالت، اوری، اورو، پاچه مازو، دمبل موزی، و ترش مازو شناخته می‌شود.

5-Q.Persica J. & sp محل رویش این درخت در کوه‌های زاگرس است و با نام بلو، بلی، برو، برودار و مازی شناخته می‌شود.

6-Q.infectoria oliv که محل رویش آن کردستان است و نام محلی اش دارمازو است.

7- Q.Iibani oliv که رویشگاه آن ارومیه و کردستان است و نام محلی آن،  یول، وول و ویول است.

8- Q.mannifera Iindl که رویشگاه آن کردستان و نام رایجش گز علفی است.

درختان بلوط در جنگل به صورت گروهی وجود دارند و تا ارتفاع 1000 متر از سطح دریا می‌رویند.  بلوط درختی است با ارتفاع حدود 3 تا 4 متر و قطری در حدود سه متر و میوه‌ای درشت و بیضی شکل که در داخل پیاله‌ای سخت و استخوانی قرار دارد. برگ‌های آن خاکستری متمایل به سبز است، عمری به درازای 2000 سال دارد. بلوط‌ها درختانی همیشه سبز و برگ‌ریز هستند و برگ‌هایشان در خزان دیرتر از سایر درختان بر زمین می‌افتد.

بلوط از گونه‌های بومی ایران است و بلوط‌ها دارای برگ‌هایی به صوررت مارپیچی هستند که در بسیاری از گونه‌ها دارای حاشیه لوبیتی است. برخی دارای برگ‌های دندانه‌دار یا برگ‌های کامل با حاشیه‌ی صاف هستند. بسیاری از گونه‌های خزان کننده تا بهار برگ‌های مرده را نمی‌ریزند. این درخت جزو درختان تک پایه است و میوه‌ی آن که به شکل یک مهره است در داخل ساختار فنجانی شکل قرار می‌گیرد، هر میوه حاوی یک دانه و به ندرت دو یا سه تا است که برای بالغ شدن به 6 تا 18 ماه زمان نیاز دارد.

برگ‌ها و میوه‌های بلوط به دلیل وجود سم تانیک اسید به مقدار زیاد برای دام‌ها سمی بوده و سبب بروز علایم مسمومیت می‌شود (بنابراین در مقدار مصرف باید دقت شود) و البته برای انسان پس از شسته شدن تانن‌های موجود در میوه قابل خوردن می‌شود.

سنجاب‌ها و تکثیر درخت بلوط 

تکثیر طبیعی بلوط به شیوه کاشته شدن میوه‌ی آن صورت می‌گیرد. جالب است بدانید جانوران جونده از جمله سنجاب که برای ذخیره‌ی زمستانی خود به جمع‌آوری بلوط‌ها و جاسازی آن در گوشه‌ای از طبیعت می‌پردازند و بسیاری از این سنجاب‌ها با فراموش کردن برداشتن ذخیره زمستانه‌ی خود سبب می‌شوند که بلوط پنهان شده با آمدن بهار جوانه بزند.

سنجاب‌ها از روی غریزه مقاوم‌ترین دانه‌ها را برای دفن کردن انتخاب می‌کنند و بنابراین احتمال سالم ماندن میوه در زیر خاک و جوانه زدن آن در سال بعد بالا می‌رود. در سال‌های اخیر برخی کارشناسان از خطر انقراض سنجاب ایرانی گفته‌اند که در ادامه حیات جنگل‌های بلوط ایران نقشی اساسی دارند. جست‌ زنی (به دو صورت پاجوش و ریشه جوش) نیز از راه‌های تکثیر در برخی از گونه‌های بلوط است.

متداول ترین روش برای کاشت درختان بلوط در روش غیر طبیعی، استفاده است بذر بلوط است. این بذر برای جوانه زدن به سرمادهی کوتاه مدتی نیازمند است بذر را باید در پاییز و زمستان یا به صورت مستقیم در زمین کاشت، یا در داخل گلدان قرار داد و یا حتی برای سرمادهی مصنوعی در داخل یخچال گذاشت.

خاکی که بذر در آن قرار می‌گیرد باید عاری از علف هرز، دور از دسترس جوندگان و مرطوب باشد، جوانه زنی بلوط حدود 4 تا 6 هفته به طول می‌انجامد. پس از آن در طول تابستان باید به گیاه کود مایع به مقدار کافی داده شود و آبیاری نهال به صورت منظم صورت بگیرد.

بلوط در سال‌های بعد نیازمند به آبیاری کمتری است چون در برابر خشکی مقاوم است. زمانی که نهال بلوط به اندازه 20 سانتی‌متر رسید می‌توان آن را در محل دائمی کاشت باید توجه داشت که بهترین زمان برای کاشت دائمی بلوط فصل پاییز است.

ناگفته‌های درخت بلوط

در خواص درمانی بلوط گفته شده است که عشایر برای درمان سوختگی از پودر برگ بلوط استفاده می‌کنند و آن را بر محل سوختگی قرار می‌دهند. همچنین از طریق خوردن نان بلوط به همراه ماست، اسهال را برطرف می‌کنند.

میوه‌ی بلوط برای درمان دردهای معده‌ای و کاهش دردهای زنانه مفید است. غرغره‌ی جوشانده‌ی پودر سر شاخه‌های تازه بلوط برای درمان گلودرد کارایی دارد. همچنین از جوشانده پوست بلوط برای درمان آلرژی پوستی و درد مفاصل استفاده می‌شود.

بلوط از درختانی است که در اشعار محلی اقوام مختلف از جمله لرها به عنوان فرهنگ و زندگی ایلیاتی بازتاب یافته است. درخت بلوط نماد برکت و ساده زیستی قوم لر است و از آن‌جایی که ترس کمبود مواد غذایی ایل را تهدید می‌کرده است نگاه کردن به درخت بلوط و آرزو برای به ثمر نشستن میوه‌های آن در اشعار لری به وضوح دیده می‌شود. به عنوان مثال دو مورد از این اشعار در ادامه ذکر می‌شوند:

دار بَلِی سِی قوم لر؛ دَی وُ بَو وُ یارِه                     هر لَتی سَیلِش کِنی، نقشَ ایلَ داره

ترجمه به فارسی: درخت بلوط برای قوم لر به مثابه مادر، پدر و دلدار است. از هر طرفی به آن نظر کنی، اثر و نقش زندگی ایلیاتی قوم لر را در شاخه و برگ‌هایش خواهی دید.

شاه بَلیطُم بِگِره، کُربَلُم بِزایِه                             کَلگ و دویِی بِخَرُم وایُم وَرایِه

این شعر منسوب به خداکرم خان بویراحمدی و ترجمه فارسی آن بدین شرح است:

 آرزویم این است که شاه بلوطم ثمر دهد و بز سیاه رنگ و بز گوش دراز من بزاید و من کلگ و دوغی بخورم و همین برایم کافی است.(کلگ خوراکی است که از میوه بلوط گرفته می‌شود و با دوغی که از شیر بز درست می‌شود و غذای مورد علاقه مردم لر است)

بلوط نمادی از قدرت و استقامت است و به عنوان درخت ملی در بسیاری از کشورها انتخاب شده است. در انگلستان حداقل از قرن شانزدهم میلادی نمادی ملی بوده که اغلب توسط شکسپیر برای انتقال میراث و قدرت استفاده می‌شود.

همچنین درخت بلوط نماد باستانی ملت آلمان است، درخت ملی ایالت متحده آمریکا از نوامبر 2004 و کشورهایی چون بلغارستان، کرواسی، قبرس، استونی، فرانسه، آلمان، مولداوی، اردن، لتونی، لیتوانی، لهستان، رومانی ، صربستان و ولز است.

درخت بلوط همچنین نقشی مهم در اساطیر اقوام مختلف بازی کرده است. از یونانی ها و نورس ها گرفته تا درویدها و اسلاوها، بسیاری از فرهنگ‌های دوران باستان اروپا، درخت بلوط را در اساطیر خود گنجانده‌اند.

بسیاری از خدایان برتر اروپایی با رعد و برق و درخت بلوط در ارتباط هستند که از جمله ایشان میتوان به ثور، زئوس، مشتری در روم، داگدای سلت ها و پروون اسلاوها اشاره کرد. احتمالا دلیل این ارتباط این باشد که درختان بلوط بیشتر از سایر درختان مورد اصابت صاعقه واقع می‌شود و این اصابت از دید مردم باستان نشانه پیامی از خدایان و نشانه رویداد مهمی در آینده بوده است.

قوم ردوید باستانی در جزایر بریتانیا به پرستش درخت بلوط مشهور بوده‌اند. از آن‌جایی که برگ‌های درخت بلوط از آخرین برگ‌هایی هستند که بر زمین می‌ریزند، در اروپا به عنوان نماد پیروزی مطرح می‌شوند و به ژنرال های رومی پس از جنگ‌های مهم تاج گل‌هایی از بلوط هدیه می‌شد.

درختان بلوط همچنین به عنوان نماد حکمت نیز شهرت داشته‌اند درویدی‌ها و اسلاوهای باستان جلسات مهم خود را در کنار درختان بلوط برگزار می‌کردند و از درخت بلوط مشاوره می‌گرفتند. روایت شده است که چوب صلیبی که مسیح بر آن مصلوب شد از چوب درخت بلوط بود و بعدها سعی می‌شد کلیساها را با چوب بلوط بسازند.

در ایران بلوط‌های زاگرس برای دوستداران محیط زیست به عنوان نمادی از تداوم حیات به شمار می‌روند بدین ترتیب جمعی از مردم و رسانه‌ها روز هفتم فروردین را به نام روز پاسداشت جنگل‌های بلوط نام‌گذاری کرده‌اند تا از زوال و نابودی بلوط جلوگیری کنند.

در این روز دوستداران و حامیان محیط زیست با نمادها و لباس‌های محلی به همراه پلاکارد سعی می‌کنند توجه عموم را به این مسئله جلب نمایند.

مراقب درخت بلوط باش

علاوه بر قطع بی رویه درختان بلوط که سبب کاهش این پوشش گیاهی می‌شود یکی از مهم‌ترین عواملی که حیات درختان بلوط را تهدید می‌کنند.

بیماری‌های متفاوتی است که در اثر مشکلات سفت بودن خاک، حضور دام‌ها و آفات بر درختان بلوط عارض می‌شود که از جمله می‌توان به پروانه‌ی گزنده‌ی بلوط، پروانه جوانه‌خوار بلوط، لکه تاولی برگ بلوط که عامل بیماری قارچی taphrina caerulescens اشاره کرد.

در برخی از مناطق همچون هیمالیا در هند، جنگل‌های بلوط به دلیل افزایش دما، مورد هجوم جنگل‌های کاج قرار گرفته‌اند.

شما عزیزان و دوست داران طبیعت درخت بلوط را می‌توانید در رویشگاه هیو و رویشگاه بوستان معلم لواسان به زمین تقدیم کنید.