می توانید به هرنامی که دوست دارید به زمین درخت هدیه کنید، ما می کاریم و نگهداری می کنیم، تا همیشه...
درخت انجیر انواع مختلفی دارد که هر کدام دارای کاربرد و مصارف متفاوتی است که درادامه به این درخت و خاصیت میوه آن می پردازیم.
1400-12-25 15:42:59
اگر تاکنون با درخت انجیرآشنایی نداشته اید و در مورد این درخت مطالب زیادی نمی دانید از خواندن این مقاله غافل نشوید.
شما میوه انجیر روخشک دوست دارید یا تازه؟
انجیر را از تیره توت ها و از جنس فیکوس می دانند. انجیر گونهای آسیایی از گیاهان گلدار خانواده انجیران است، این درخت بومی خاور میانه و آسیای غربی است.
درخت انجیر؛ یکی از بلندترین درختان است که آب و هوای گرم و بارانی را دوست دارد. این درخت، زادگاهی مدیترانه ای دارد و معمولاً در هوای سرد دوام نمیآورد.
برگهای این درخت پهن، کرکدار و دارای شیارهای عمیق هستند، این درخت خزان پذیر است، به این معنی که پس از شروع فصل پاییز، برگهای آن شروع به زرد شدن میکنند و در نهایت میریزند.
ریشه درختان انجیر معمولاً عمق زیادی ندارند، بااینحال بعضی اوقات ریشه آنها به طرز عجیبی عمیق میشود. میوه درخت انجیر روی شاخه آن ساخته میشود.
در ایران درخت انجیر به ویژه نوع خودرو یا کوهستانی آن که به انجیر کوهی نامور است بسیار قدیمی است. یکی از رویشگاههای انجیر خودرو یا کوهی قهستان و جنوب خراسان و منطقه زیبد است.
درحال حاضر شهرستان استهبان استان فارس بزرگترین تولیدکننده انجیر دیم در جهان میباشد که محصول آن از کیفیت و مرغوبیت خاصی برخوردار است.
انواعی که در باغبانی برای مصرف میوهٔ آن مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از فیکوس کاریکا، فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا. فیکوس کاریکا همان انجیر معمولی است که به عنوان میوه مورد استفاده قرار میگیرد؛ اما فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا بیشتر برای تلقیح انواع انجیر خوراکی کاشته میشوند.
گرده افشانی انجیر را نوعی زنبور عسل که از یک شیار کوچک وارد دانه میوه می شوند صورت می گیرد. درختان انجیر میوه را روی شاخه می سازند، البته گونه های نادری از درختان انجیر میوه را روی ساقه نیز می سازند.
میوه درخت های انجیر وحشی ارزش تجاری ندارند و زنبور انجیر در میوه این درختان زمستان را می گذرانند.
رومیها این درخت را با معتقدات مذهبی خود مخلوط کرده آن را نشانه سعادت و پیشرفت و ترقی روزافزون میدانستهاند، در قرآن نیز، به این میوه سوگند یاد شده و سورهای به نام این میوه نامگذاری شدهاست.
برگ درخت انجیر پنجهای و دارای ۳ تا ۵ لوب میباشد. قسمتی که به اسم میوه انجیر معروف است و مورد تغذیه انسان قرار میگیرد در حقیقت میوه نیست بلکه زائده مجوفی است که گلهای انجیر به تعدادی زیاد در داخل آن قرار گرفتهاند و مواد قندی در این زایده یا رسپتاکل جمع میشود.
گلهای نر و گلهای ماده درخت انجیر از یکدیگر جدا ولی روی یک پایه یعنی در داخل رسپتاکل واقع شدهاند و به عبارت دیگر درخت انجیر گیاهی است یک پایه.
اگر میوه انجیر را باز کنیم و به شکل یک سطح درآوریم گلهای نر که حامل دانه گرده هستند و در کنار و به طرف خارج صفحه واقع شده و گلهای ماده که حامل تخمدان و در صورت تلقیح شدن حامل بذر خواهند بود در وسط صفحه قرار دارند. تلقیح گلهای ماده انجیر به وسیلهٔ حشرات مختلف که مهمترین آنها حشرهای بسیار کوچک از خانواده کالسیدیده میباشد انجام میگیرد.
انجیر از درختان مثمر به شمار می رود که میوه گلابی شکل خوشمزه و شیرینی دارد. بسیار گوشتی و در عین حال آبدار است و از آن استفاده های مختلفی به خصوص برای تازه خوری، مربا، ژله، آشپزی و … میکنند.
درخت انجیر دارای واریته های مختلفی است به همین دلیل میوه این گیاه در رنگ های مختلف سبز، بنفش، زرد و … ظاهر میشود.
خواص بسیاری دارد، طوریکه علاوه بر میوه از برگهای این گیاه نیز در طب سنتی استفاده میکنند. ارتفاع این گیاه بسته به شرایط اقلیمی متغیر و به 12 متر هم میرسد. در بیشتر مناطق رشد میکند و برای رشد نیاز به نور خورشید، دمای مناسب، خاک، آبیاری، هرس به موقع و کود دارد. از رشد به نسبت آسان و سریعی نیز برخوردار است.
اگر آبیاری این گیاه بیش از اندازه باشد میوه این گیاه ترک بر میدارد. گلهای این گیاه به دو صورت نر و ماده هستند که در داخل گل آذین گلابی مانند ظاهر میشوند. اولین میوه نوبرانه این درخت از سال دوم یا سوم نمایان میشود. اما شروع باردهی درخت انجیر بسته به شرایط مختلف 5 تا 10 سال طول میکشد.
نکتهای که وجود دارد این است که قسمتی که به عنوان میوه درخت انجیر شناخته میشود و مورد استفاده قرار میگیرد در اصل میوه نیست بلکه در حقیقت زائده گلابی شکلی است که گلهای انجیر در تعداد زیادی در داخل آن قرار گرفتهاند طوریکه مواد قندی دور آن را فرا گرفته است.
به همان اندازه که درخت انجیر به گرمای زیاد مقاوم است نسبت به سرما مخصوصاً در دوره جوانی حساس است و سرما یک عامل محدودکننده در کاشت این درخت میباشد. اثر گرما و رطوبت در میوه انجیر نسبت به نوع مصرف میوه متفاوت است.
انجیرهایی که برای کنسرو یا در شیرینیپزی مصرف میشود در هوای مرطوب محصول مرغوبتری میدهد تا در هوای گرم و خشک و برعکس میوه درختان انجیری که در هوای خشک و نسبتاً گرم کاشته شدهاند برای تهیه انجیر خشک مرغوبتر است تا آنهای در هوای مرطوب عمل آمدهاند.
باران در موقع تلقیح بسیار مضر است و مقدار محصول را به مقدار قابل توجهی کم میکند. در نواحی مرطوب میوه درشت میشود و دم آن طویل میگردد ولی مقدار شیرینی میوه کم میشود در هوای خشک و گرم دم میوه کوتاه شده گاهی به کلی از بین میرود اما اندازه میوه کوچک و مقدار شیرینی آن زیاد است.
درخت انجیر را در انواع مختلف خاک از شنی سبک تا رسی سخت میتوان کاشت در اراضی شنی سبک خطر حمله کرمهای لولهای بسیار زیاد است، بهترین خاک برای کاشت این درخت اراضی لیمونی است. در این نوع اراضی میوه دادن درخت به علت رشد زیاد شاخ و برگ دو یا سه سال به تأخیر میافتد.
درخت انجیر را با انواع مختلف و روش تکثیر نباتات چه جنسی و چه غیر جنسی میتوان زیاد کرد. در ازدیاد به وسیلهٔ بذر هیچگاه درخت جدید شبیه به پایه مادری نخواهد بود و به همین جهت نیز جز برای تحقیقات علمی و پیدا کردن انواع جدید از این طرز ازدیاد استفاده نمیکنند. برای ازدیاد درخت انجیر از نظر ایجاد باغ به منظور بهرهبرداری فقط از طرق مختلف غیر جنسی استفاده میشود.
طرق مختلف غیرجنسی که بیشتر در تکثیر درخت انجیر بکار میروند عبارتند از:
قلمه، پاجوش، خواباندن شاخه و پیوند. بین این طرق، ازدیاد به وسیلهٔ قلمه بیش از سایر روشها مورد استفاده قرار میگیرد. در ازدیاد درخت انجیر به وسیلهٔ قلمه باید از درخت سالم و قوی و شاخه رسیده انتخاب و تهیه شود.
برخی از انجیرها ماده و برخی دیگر نر هستند، بنابراین تولیدمثل آنها از طریق گردهافشانی انجام میشود که برای این کار به نژاد خاصی از زنبورهای وحشی ماده وابسته هستند. زنبور ماده روزنه بسیار نازکی در میوه انجیر ایجاد میکند تا وارد آن شود. این روزنه به قدری تنگ است که زنبور بالهای خود را از دست داده و داخل انجیر به دام میافتد.
اگر انجیر نر باشد، زنبور شروع به تخمگذاری درون آن میکند، تخمها به لارو و سپس به زنبور تبدیل شده و از انجیر خارج شده و گردهها را با خود حمل میکنند.
اگر زنبور وارد یک انجیر ماده شود، قادر به تخمگذاری نیست، گردهافشانی از طریق روزنه ایجاد شده انجام میشود و زنبور ماده در تنهایی میمیرد. خوشبختانه انجیر ماده آنزیمی تولید میکند که قادر به هضم کامل بدن زنبور است؛ بنابراین دانههای درون انجیر زنبور و حشره نیستند، بلکه دانههای این میوه هستند.
مانند سایر گیاهان هرس این درختان برای سلامتی آنها لازم است این سبب بزرگتر شدن میوه میشود. درخت انجیر را در فصل پاییز بعد از اولین سرمازدگی هرس کنید. گیاهان را به منظور رشد بیشتر و کنترل اندازه هرس کنید.
آفات درخت انجیرهر درختی دچار آفت و بیماری مختلفی میشود که مستلزم استفاده از روشهای مختلفی برای مبارزه و از بین بردن آفات و بیماریها است. درخت انجیر نیز از این قائده مستثنی نیست. چرا که دچار آفت و بیماری میشود که از جمله آفات و بیماریهای رایج درخت انجیر میتوان به موارد زیر اشاره نمود.
مورچه نام حشرهای کوچک است که سبب آسیب جدی به درخت انجیر میشود. این حشره کوچک به دو صورت به درخت انجیر خسارت وارد میکند، یکی اینکه حشره پلاستوفاگا که گردهافشانی انجیر را انجام میدهد غذا مورچه به شمار می رود.
مورچه با از بین بردن این حشره سبب میشود تا میوهها به درستی تلقیح نشوند و در نهایت میوهها پس از رشد میریزند. دوم اینکه باعث افت کیفیت میوه میشود. بنابراین استفاده از سموم شیمایی میتواند مثمر به ثمر باشد.
شب پره هندی از آفات رایج انجیر به شمار می رود که خسارات جدی ای به درخت انجیر وارد می کنند. این حشره به خشک شده میوه انجیر نیز خسارت وارد میکند.
پروانه برگ خوار همانطور که از نامش پیداست گونهای حشره است که از برگ گیاه تغذیه و باعث افتادن برگ گیاه میشود.
این آفت معمولاً از آفات انباری است که به میوه خشک شده انجیر خسارت وارد میکند.
سوسک شاخدار بلند نوعی حشره است که به درخت انجیر آسیب وارد میکند. این نوع سوسک دارای شاخک بلندی است که برای از بین بردن آن میتوانید از سموم شیمیایی استفاده کنید.
مگس میوه انجیر نوع حشره است که باعث آسیب به درخت انجیر به خصوص میوه آن میشود.
کنه تار عنکبوتی انجیر از آفات رایج درخت انجیر است که خسارات زیادی را به شاخه و برگ گیاه وارد میکند و باعث خشک و زرد شدن برگها و در نتیجه ریزش آنها میشود.
شانکر یا خشکیدگی نوعی بیماری قارچی است که از طریق زخمها به درخت وارد میشود و به پوسته و بافتهای چوبی سرایت میکند و به سرعت شانکرهای پیش روندهای را ایجاد میکند.
در سال اول این بیماری تغییرات ناچیزی در پوسته ایجاد میکند، ولی علائم بیماری از سال دوم واضح تر میشود. در طول سال تمام قطر شاخه را آلوده میکند و باعث مرگ آن میشود. برای از بین بردن این بیماری میتوانید از سموم شیمیایی استفاده کنید.
میوه انجیر به دلیل طعم شیرینی که دارد بسیار مطلوب حشرات است. در صورت ترک برداشتن، راه ورودی حشرات به داخل انجیر باز میشود که این خود یکی از عوامل ترشیدگی میوه به شمار می رود. این بیماری از طریق مگس سرکه یا سوسک و از طریق چشم میوه انجیر به داخل میوه راه پیدا میکند و باعث ترشیدگی آن میشود.
بیماری موزائیک انجیر یکی از جدی ترین بیماریهای درخت انجیر به شمار می رود. در واقع نوعی ویروس به شمار می رود که در تولید آن چند ویروس با هم دخالت دارند. این بیماری باعث ریزش شدید میوه قبل از رسیدن میشود.
درخت انجیر به طور کلی به دو دسته انجیر خوراکی و غیر خوراکی تقسیم میشود که نوع غیر خوراکی آن درخت نر است که به آن بر میگویند که در سه شکل بهاره، تابستانه و زمستانه رشد میکند که از نوع بهاره آن در فصل بهار برای گردهافشانی انجیر خوراکی استفاده میکنند.
در یک تقسیمبندی دیگر درخت انجیر به سه دسته خوراکی، زینتی و وحشی به قرار زیر تقسیم میشود.
1- انواع انجیر خوراکیانجیر خوراکی گونههای مختلفی به قرار زیر دارد.
انجیر ازمیرمهمترین گونه انجیر به شمار می رود که دارای گونههای مختلفی به قرار زیر است.
انجیر سبزانجیر سبز همانطور که از نامش پیداست میوهای به رنگ سبز تولید میکند و دارای تاجی مدور و رشد عمودی است که باردهی بالایی دارد. دارای شاخه و برگ متراکمی است و معمولاً دارای چندین تنه است. میوه این گیاه بسیار شیرین است و پوست نازکی نیز دارد. همچنین سرشار از ویتامینهای مختلفی است.
انجیر سیاهانجیر سیاه یکی از واریته های انجیر به شمار می رود که میوه آن به رنگ بنفش تیره است و تاجی گسترده دارد که نسبت به سرما مقاوم است. پوست نازکی دارد و دارای مزه ترش و شیرینی است که برای تازه خوری مناسب است.
شاه انجیرشاه انجیر گونهای دیگر از انجیرهای خوراکی است که باردهی متوسطی دارد. میوه این گیاه به رنگ زرد طلایی و گلابی شکل است. میوه این گیاه برای تازه خوری بسیار مناسب است و طعم شیرینی نیز دارد.
انجیر متیانجیر متی گونهای دیگر از انجیرهای خوراکی است که باردهی متوسطی دارد و دارای تاجی گسترده است. میوه این گیاه به رنگ زرد است و طعم شیرینی دارد. بیشتر از آن برای تازه خوری و تهیه مربا استفاده میکنند. میوه این گیاه برای خشک کردن مناسب نیست.
انجیر المیانجیر المی گونهای دیگر از درخت انجیر به شمار می رود که میوه آن به رنگ سیاه است و نوک آن تیرهتر از سایر قسمتها است. از انجیرهای میان رس است که طعم ترش و شیرینی دارد و برای تازه خوری مناسب است.
انجیر برگ چناریانجیر برگ چناری میوهای به رنگ زرد مایل به سبز دارد و از درختان زودرس به شمار می رود. از میوه آن برای تازه خوری و خشک کردن استفاده میکنند.
انجیر رونوانجیر رونو رشد کمی دارد ولی از باردهی مناسبی برخوردار است. میوه آن به رنگ سفید است و گوشت میوه آن به رنگ زرد لیمویی است. میوهای شیرین، آبدار و گوشتی دارد و از درختان زودرس به شمار می رود.
انجیر کشکیانجیر کشکی برای تازه خوری مناسب است و طعم ترش تا شیرینی دارد که دارای خواص زیادی است.
انجیر سان پدروانجیر سان پدرو دو نوع محصول تولید میکند. محصول اولی نیاز به گردهافشانی ندارد، ولی محصول دومی نیاز به گرده افشانی دارد. چرا که اگر گردهافشانی در آن صورت نگیرد میوه میریزد. این گونه دارای واریته های مختلفی است.
انجیر میشنانجیر میشن دارای میوهای با پوست تیره است و طعم شیرینی دارد. این انجیر یکی از مرغوبترین گونههای انجیر به شمار می رود. این گونه بیشتر در آمریکا یافت میشود که نسبت به سرما حساس است.
انجیر کلستهانجیر کلسته طعم شیرینی دارد. طوری که به آن انجیر قند نیز میگویند و رقم مناسبی برای تهیه مربا و تازه خوری است. پوست بیرونی میوه این گیاه به رنگ بنفش مایل به قهوهای روشن است و قسمت گوشتی آن به رنگ زرد است.
انجیر کادوتاانجیر کادوتا یکی از معمولیترین گونههای درخت انجیر است. میوه آن به رنگ زرد و سبز است و قسمت گوشتی آن به رنگ قرمز. میوه این گیاه در اواخر فصل تابستان میرسد. برای تازه خوری، مربا و ژله مناسب است.
انجیر براون ترکیانجیر براون ترکی برگهای براقی دارد. میوهای به شکل گلابی و به رنگ قهوهای متمایل به قرمز دارد که قسمت گوشتی آن نیز به رنگ قرمز است.
انجیر برونز ویکانجیر برونز ویک گونهای انجیر خوشفرم است که به صورت درختچهای کوتاه تا 4 متر رشد میکند، میوه این گیاه به صورت خود بارور است. میوه این گیاه به صورت دو رنگ بنفش و سبز ظاهر میشود که قسمت گوشتی آن به رنگ قرمز است.
انجیر آدریاتیکانجیر آدریاتیک به رنگ سبز مایل به زرد است که قسمت گوشتی آن به رنگ قرمز است. شیرینی این نوع انجیر نسبت به سایر گونهها کمتر است.
انجیر قهوه ایانجیر قهوهای طعم شیرینی دارد و بسیار گوشتی و آبدار است. همچون درختچهای کوتاه رشد میکند و برگهای به نسبت بزرگ قلبی شکلی به رنگ سبز دارد.
انجیر کالی میرناانجیر کالی میرنا به رنگ سبز است که طعم شیرین و ملسی دارد، دارای پوست ضخیمی است.
2- انواع انجیر وحشیانجیر وحشی واریته های مختلفی به قرار زیر دارد.
انجیر فیکوس بنگالنسیسانجیر فیکوس بنگالنسیس گونهای انجیر وحشی است که بومی مناطقی از کشور هند است. از این نوع انجیر در مناطق مختلفی از هرمزگان و آبادان یافت میشود.
درخت انجیر معابداین نوع انجیر بومی مناطقی از هند است که برگهای قلبی مانندی به رنگ سبز دارد و انتهای آن باریکتر و کشیدهتر است. این نوع انجیر را در ایران بیشتر در گلدان کاشت میکنند.
انجیر وارجنیونااین نوع انجیر که با نامهای مختلفی نیز شناخته میشود، بیشتر در جنگلهای شمالی استان مازندران رشد میکند. از چوب این گیاه در نجاری برای تهیه صندوق مرکبات و … استفاده میکنند.
انجیر جوانیسانجیر جوانیس گونهای دیگ از انجیر وحشی است که بیشتر در مناطقی مثل بلوچستان، فارس، کازرون، طبس و … رشد میکند. به صورت درختچهای کوتاه رشد میکند و برگها کمی دارد. برگهای این گیاه دارای بریدگی هستند. میوه این گیاه نیز تخممرغی شکل و مخملی است.
3- انواع انجیر زینتیانجیر زینتی نیز واریته های مختلفی به قرار زیر دارد.
انجیر فیکوس برگ درشتفیکوس برگ درشت بیشتر در جنگلهای پر بارش رشد میکند. هم مصرف زینتی و هم مصرف صنعتی دارد، دارای برگهای براقی است.
انجیر فیکوس برگ ریزفیکوس برگ ریز گونهای دیگر از انجیرهای زینتی است که دارای برگهای ریزی است.
انجیر چسبانجیر چسب به وسیله ریشههای مکندهای که دارد از سایر درختانی که در کنار خود قرار دارد بالا می رود. برگهای سبز رنگ تیرهای دارد. از این گیاه برای تزئین منازل و … استفاده میکنند.
بر اساس تحقیقات انجام شده، برگهای درخت انجیر به دلیل داشتن خصوصیات مدر بودن، تسکین دهندگی و دافع کرم روده مورد استفاده قرار گرفته و دم کرده برگ درخت انجیر مسکن بوده و برای معالجه سرفه تجویز شدهاست.
میوه انجیر برای نرم کردن سینه و روده و دارای خاصیت ویژهای میباشد. انجیر تازه منبع غنی بتاکاروتن و ویتامین ث است که در جلوگیری از ابتلا به سرطان کاربرد دارند.
جوشانده انجیر در التهاب دستگاه تنفسی و غرغره کردن آن برای گلو درد و سرماخوردگی مفید بوده و عفونتهای لثه را نیز درمان میکند. خوردن انجیر تازه و خشک سبب لینت مزاج شده و یبوست مزمن را درمان میکند و در طب جدید شربتی از آن برای رفع بیماریهای یبوست کودکان تهیه شدهاست.
بهرهگیری از خواص فراوان انجیر بیشتر از طریق مصرف انجیر خشک و پس از آن میوه تازه مرسوم میباشد، این در حالی است که میوه انجیر را بهصورت فرآوردههای مختلف نیز میتوان مصرف کرد.
اولین فراورده انجیر، نوشیدنی آب انجیر میباشد. فرآوردههای دیگر قابل ذکر شامل شربت انجیر (متفاوت با آبانجیر)، مسقطی انجیر، مربای انجیر و مارمالاد آن، ترشی، کمپوت، سوپ و پوره انجیر میباشند.علاوه بر موارد ذکر شده از انجیر میتوان در تهیه شیرینیجات مختلف مانند شکلات، بیسکوئیت، کیک و کلوچه استفاده کرد. مصرف انجیر خشک همچنین بهصورت مخلوط با دیگر میوههای خشکباری مرسوم میباشد.
همراهان همیشگی روستاگل با درخت انجیر آشنا شدید شما می توانید این درخت را به رویشگاه خوزستان هدیه کنید.
