1. روستاگل
  2. /
  3. نشو و نما

درخت زبان گنجشک

درخت زبان گنجشک مانند انسان‌ها در زمان جوانی پوسته‌ی شفاف، خاکستری و بدون ترک خورده‌ای دارد و با گذشت زمان و کهنسال شدن درخت پوسته‌ی آن ضخیم و دارای ترک خوردگی‌های عمیق می‌شود. این درخت به درخت جهان معروف است.

درخت زبان گنجشک

1400-12-23 13:29:12

آیا می‌دانستید درخت ون و زبان گنجشک یکی هستنند؟

می‌دونستید که درخت زبان گنجشک از درختان بومی ایران است؟

در ادامه با خانواده‌ی درخت زبان گنجشک و نام‌های دیگرآشنا می‌شوید، این درخت در رویشگاه آپرین توسط روستاگل کاشت و نگهداری می‌شود همین طور افسانه‌ای جالب از این درخت در ادامه آورده شده است پس تا انتها با ما همراه شوید.

 

همه چیز در مورد درخت زبان گنجشک

درخت زبان گنجشک با نام علمی Fraxinus excelsior یکی از گونه‌های گیاهان گل‌دار از راسته نعناسانان است. البته که در هر نقطه از ایران با اسم و گویش‌های محلی همان منطقه آن را صدا می‌کنند اما نام متداول و مصطلح آن، همان زبان گنجشک است. نام زبان گنجشک را به خاطر شکل و شمایل میوه‌هایش انتخاب کرده‌اند این درخت جز درختان بومی ایران می‌باشد.

این درخت در شمال اسکاندیناوی و جنوب شبه‌جزیره ایبری انتشار دارد همچنین این درخت در جنوب غربی آسیا از شمال ترکیه تا شرق قفقاز می‌روید. در بیشتر نقاط استپی کشورمان اعم از ارتفاعات زاگرس و دامنه جنوبی البرز انتشار دارد و حتی در ارتفاعات پل زنگوله نیز در ۲۴۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا دیده می‌شود در آذربایجان در تبریز و رستگاران و در لرستان و خرم آباد و سفیددشت و بیشه در کردستان و مریوان و باقرخان در کرمانشاه و در چمناسو، در همدان آق بولاغ در اراک در راستوند و مو دره در فارس تل خسرو سی سخت دنا اقلید دشت ارژن باغ باغیچ و نیریز در کرمان در سیرجان و رابر در خراسان و مشهد و تربت حیدریه و همچنین در سمنان و ورامین چشم علی دامغان امیریه شاهرود کرج پس قلعه و راه دستجرد قم دیده می‌شود.

نام علمی زبان گنجشک از نام لاتین یونانی این درخت اقتباس شده است. این درختان به واسطه دارا بودن گل‌های پولی گام، گل‌های بدون کاسبرگ، نافه ای با دو پرچم و میوه بالدار سامار جوانه‌های سیاه رنگ چهار وجهی و برگ‌های متقابل و مرکب شانه‌ای تشخیص داده می‌شود. برگ‌های این درخت کبودرنگ نیزه‌ای با انتهای کشیده و با دندانه‌های فاصله‌دار است و هر رگ‌برگ آن به دندانه‌ای منتهی می‌شود میوه‌های آن بالدار نیزه‌ای کوتاه با قاعده‌ی باریک و انتهای درست است.

میوه‌هایی خشک و بیضی شکل اما نوک تیز به رنگ قهوه‌ای (به نام سامار) دارد که شبیه زبان گنجشک هستند. میوه‌های آن بالدار هستند و وقتی از آن جدا می‌شوند، همراه با باد رها شده، می‌چرخند و نوک تیزشان مثل پیچ در زمین فرو می‌رود تا یک درخت جدید زاده شود.

نام‌های محلی برای گونه و زیر گونه‌های آنها در نقاط مختلف کشور عبارتند از: وان ، ون ، وند ( در آستارا ، گیلان ، نور ، کجور ، مازندران ، گرگان ، ارسباران ، لرستان ) _ ونو (در رامیان و لرستان) _ بناو (در کردستان و ارومیه ) _ بنو (در بختیاری و فریدن و چهارمحال) _ بینو (در ممسنی) _ بناوچ (در مریوان) _ اهر (در فارس) _ قوش دیلی (در آذربایجان) _ سر  (در کتول گرگان ) _ تلک ، تلکوچی (در لاهیجان و گیلان) _ خوش تپاخ (در اورمیه)

همچنین نام های محلی بنجشگ زوان ، مرغ زبانک  نام‌های عربی لسان العصافیر ، شجره العصافیر و دردار در کتب مختلف قدیم رای آنها نام برده‌اند.

این یک گونه درختی وابسته به نور است که به خاک‌های غنی از مواد مغذی و تازه نیاز دارد، جایی که معمولاً با سایر گونه‌های پهن‌برگ رشد می‌کند. همچنین می‌توان آن را به صورت درختان منفرد یا در گروه‌های کوچک در خاک‌های مرطوب از فلات تا ارتفاع ۲۲۰۰ متری از سطح دریا یافت. زبان‌گنجشک در اروپا درختی با طول عمر کم، حدود ۱۰۰ سال است، در حالی که در جنگل‌های هیرکانی می‌تواند به قطر ۸۰ سانتی‌متر، ارتفاع ۴۰ متر و سن تقریباً ۲۵۰ سال برسد. خاک زیستگاه‌های زبان‌گنجشک معمولاً عمیق، مرطوب با زهکشی خوب، PH بین ۵ تا ۸ است

این گونه، درختی بزرگ و تنومند است می‌تواند ۱۰ تا ۳۷ متر از ارتفاع و ۱۲ تا ۱۵ متر از عرض رشد کند ریشه‌ای بسیار قوی و بزرگ دارد؛ به همین دلیل فاصله‌اش تا زبان گنجشک‌های دیگر باید حداقل ۱۹ متر باشد.

عمرش نسبتاً طولانیست (بین ۳۰ تا ۳۰۰ سال) و سرعت رشد زیاد دارد؛ به همین دلیل به جز مناطقی که به صورت طبیعی رشد می‌کند، بیشتر در فضای سبز مثل پارک‌ها یا حاشیه‌ی خیابان‌ها کاشته می‌شود.

 

برای آشنایی با درختان بومی اینجا را کلیک کنید

 

از پوست بدنه‌ی این درخت آدامس، از دانه‌های بالدار آن ترشی و از برگ‌هایش چای درست می‌کنند. در جوانی پوستی صاف به رنگ خاکستری روشن دارد و در کهن‌سالی پوستی ضخیم با شکاف‌های عمیق به طور کلی تنه‌ای خاکستری رنگ دارد که گویی در هم پیچیده شده اما شاخه‌های جوانش تیره و سیاه رنگ هستند.

حیواناتی مثل گاو، بز و خرگوش از شاخ و برگ آن بر روی زمین تغذیه می‌کنند.

احتیاج به آب زیادی ندارد با انواع خاک سازگاری دارد اما نور زیاد را دوست ندارد و ترجیح می‌دهد در طول روز از زیر آفتاب بودن لذت ببرد اما در کل خاک مرطوب و آب و هوای گرم یا خنک برایش بهترین هستند. این درخت توسط روستاگل نگهداری می‌شود.

برای همین ایران جای مناسبی برای رشد آن است، زبان گنجشک درختی بزرگ و سایه گستر است. سایه‌ی بسیار خنکی دارد و حتی در دمای بسیار بالا هم سبز می‌ماند.

زبان گنجشک را درخت مقدس، خوشرو، فاخر، نجیب و سرسبز می‌دانند.

یکی از چیزهایی که می‌تواند به آن آسیب بزند، سوسک گنجشک است. این سوسک ویران‌گر کاری با برگ‌هایش ندارد اما از طریق شکاف‌های روی پوستش، وارد بدنه‌‌اش شده و از بافت‌های داخلی آن تغذیه می‌کند. این سوسک به آوندهای این درخت آسیب زده و توانایی آن را در انتقال آب و مواد مغذی گرفته و به تدریج این گونه را از بین می‌برد.

 

چرا زبان گنجشک؟

طبق افسانه‌ی قدیمی وایکینگ‌ها، که آن را ایگدراسیل (به معنی زبان گنجشکی عظیم) صدا می‌کردند و به عنوان درخت جهان نیز شناخته می‌شده، اعتقاد داشتند که زبان گنجشک با ریشه‌هایش جهنم و با تاجش بهشت ​​را لمس می‌کند.

وایکینگ‌ها همچنین معتقد بودند که خدای اساطیری اودین (انسان اول) را از این درخت بر روی زمین آفریده است.

در فصل تابستان نیز گنجشک‌ها در میان شاخ و برگ انبوه آن پناه می‌آورند و آنقدر سر و صدا می‌کنند که اگر کسی زیر شاخ و برگ این درخت بایستد، فقط صدای آن‌ها را می‌شنود و نمی‌تواند آن‌ها را ببیند.

به همین دلیل قدیمی‌ها فکر می‌کردند اسم این گونه به این دلیل زبان گنجشک است که دارد از طریق زبان گنجشک‌ها با آن‌ها حرف می‌زند.

 

با خانواده زبان گنجشک آشنا شوید:

زبان‌گنجشک آبی Fraxinus quadrangulata

زبان‌گنجشک اورگن Fraxinus latifolia

زبان‌گنجشک برگ‌باریک Fraxinus angustifolia

زبان‌گنجشک تگزاس Fraxinus albicans

زبان‌گنجشک تک‌برگ Fraxinus anomala

زبان‌گنجشک تیان شان Fraxinus sogdiana

زبان‌گنجشک جیریسان Fraxinus chiisanensis

زبان‌گنجشک چی‌واوا Fraxinus papillosa

زبان‌گنجشک خوشبو Fraxinus cuspidata

زبان‌گنجشک سیاه Fraxinus nigra

زبان‌گنجشک قرمز چینی Fraxinus platypoda

زبان‌گنجشک قرمز Fraxinus pennsylvanica

زبان‌گنجشک کارولینا Fraxinus caroliniana

زبان‌گنجشک گرمسیری Fraxinus uhdei

زبان‌گنجشک گل‌دار اروپای جنوبی Fraxinus ornus

زبان‌گنجشک مخملی Fraxinus velutina

زبان‌گنجشک مکزیک Fraxinus berlandieriana

زبان‌گنجشک منچوری Fraxinus mandshurica

زبان‌گنجشک همیشه‌سبز Fraxinus griffithii

زبان‌گنجشک معمولی

 

گونه‌های زبان گنجشک در ایران:

۱.Fraxinus excelsior(ون)

این زبان گنجشک می جنگل‌های شمال می‌باشد ولی در فلورا ایرانیکا به آن اشاره ننموده‌اند. انتشار آن در سراسر جنگل‌های شمال از گرگان و مازندران تا گیلان و آستارا می‌باشد.

درختی است متوسط با جوانه‌های سیاه و تنه خاکستری رنگ و تیره ، پشت برگ صاف و عاری از کرک می‌باشد و فقط در حاشیه رگ برگ‌های خزی دیده می‌شود بال میوه بیضی شکل و انتهای آن کند و قاعده آن گرد است.

نام‌های محلی آن عبارتند از: وان ، ون ، وند  (در آستارا و گیلان و نور و کجور و مازندران و گرگان ) _ ونو (در رامیان ) _سر (در کتول) _ تلک و تلکوچی (در گیلان و لاهیجان)

 

۲.Fraxinus excelsior coriariaefolia

انتشار این زیرگونه در ایران جنگل‌های شمال می‌باشد و از نوده گرگان تا آستارا  همچنین در جنگل‌های کلیبر در ارسباران انتشار دارد و کم و بیش با گونه اصلی مخلوط است.

پوست تنه آن صاف و خاکستری مایل به قهوه‌ای است و دارای تاج کروی شکل می‌باشد. پشت برگ‌های آن را کرک‌های مخملی به رنگ قهوه‌ای روشن پوشانیده است. برگچه‌های آن بیضی شکل است.

نام‌های محلی آن همان نام‌هایی است که برای گونه اصلی گفته شده است.

۳.Fraxinus excelsior pendula

این زبان گنجشک ه واسطه شاخه‌های فرو افتاده و واژگون خود جزو درختان زینتی در باغ‌ها و پارک‌های کشور کشت می‌شود و معمولاً بر روی گونه‌های دیگر پیوند می‌گردد.

۴.Fraxinus ornus(زبان گنجشک گل)

این درخت بومی نواحی مدیترانه و خاور نزدیک می‌باشد در باغ‌های ایران کشت می‌شود گل‌های آن خوشه‌ای سفید ، لطیف  ، دل فریب می‌باشد.

۵.Fraxinus rotundifolia Bornmülleri(بنو)

این گونه در مودره اراک و در تل خسرو مشاهده شده است. درختی است  شاخه‌های بارور آن زرد قهوه‌ای رنگ است و در آنها سه برگ در یک پیرامن قرار گرفته است.
برگ‌ها و پایک‌های آن خزی و یا کرکدار و برگچه های آن کبودرنگ و غالبا درست و یا دارای دندان‌های اره‌ای درشت می‌باشد  نام‌های محلی آن در بختیاری بنو و در ممسنی بینو است.

۶.Fraxinus rotundifolia persica

درختیست کوچک  یا درختچه‌ایست که در لرستان در جنگل‌های پاپی و خارون و در فارس و در کلات و در کوه دنا انتشار دارد. بچه‌های آن معدود  و رنگ آن سبز کبود می‌باشد و تقریباً درست و بدون دندانه و یا با انتهایی عرعی نامنظم به طول  تا ۲ سانتی‌متر و به عرض یک سانتی‌متر است.

۷.Fraxinus rotundifolia rotundifolia

این درخت در بیشتر نقاط استپی کشور اعم از ارتفاعات زاگرس  دامنه‌های جنوبی البرز انتشار دارد و حتی در ارتفاعات پل زنگوله نیز در ۲۴۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا دیده می‌شود.

در آذربایجان در تبریز و ارسباران ، در لرستان ،خرم آباد ، سفیددشت و بیشه در کردستان ، مریوان ، باغ خان ، در کرمانشاه در چمناسو ، در همدان آق بولاغ، در اراک راستوند و مودره ، در فارس ، تل خسرو ، سی سخت ، دنا ، اقلید ، دشت ارژن ، باغ باغیچ و نیریز ، در کرمان ، در سیرجان و راه بر، در خراسان ، مشهد و تربت حیدریه و همچنین در سمنان چشمه علی دامغان ، امیریه شاهرود ، ورامین کرج و پس قلعه و راهجرد قم دیده می‌شود.

برگ‌های این درخت کبودرنگ نیزه‌ای با انتهای کشیده و با دندانه‌های فاصله‌دار است و هر رگ برگ آن به دندانه‌ای منتهی می‌شود. میوه آن بالدار نیزه‌ای کوتاه با قاعده باریک و انتهای درست است.

 

خواص درمانی زبان گنجشک:

برگ این گیاه حاوی فلانوییدها، فراکسین، مانیت، اسیدهای آلی، تانن، قند و مشتقات کومارین است. همچنین پوست این گیاه حاوی فراکسین، گلوکوزید، تانن و مانیت است که مزه شیرینی دارد.

 روند بهبود و ترمیم زخم را تسریع کرده و همچنین به توقف خونریزی کمک می کند، به عنوان مثال، چینی ها از آن برای جلوگیری از خونریزی لثه پس از کشیدن دندان و انجام جراحی بینی استفاده می کنند.

موارد ناباروری در زنان و مردان را با اثربخشی بالایی درمان می کند و مصرف پودر مـیـوه زبـان گـنـجـشـک پس از نزدیکى امکان باردار شدن را افزایش مى دهد. ایالت اندونزی از آن به عنوان داروی اساسی برای تثبیت جنین در رحم مادر و در درمان ناباروری استفاده می کند.

گیاه زبان گنجشک موارد مشکل بند آمدن و فشرده سازی خروجی ادرار را درمان می کند، بنابراین توصیه می شود افرادی که از مشکل خروجی ادرار رنج می برندآن استفاده کنند.

بسیاری از مشکلات سلامتی، زخم های دهان و اختلالات گوارشی، اسهال و گاستریت را برطرف می کند.

قارچ های متابولیک و سوزاک را درمان می کند.

برای درمان ترک خوردگی پا موثر می باشد.

قاعدگی را تسهیل می کند.

برای افزایش سایز سینه استفاده می شود.

بیماری های قلبی را به طور موثر درمان می کند، بنابراین به افرادی که از بیماری های قلبی رنج می برند توصیه می شود آب شیرین شده آن را با عسل طبیعی بخورند.

استفاده از خمیر آن روی پوست، آن را زیبا می کند و به آن رطوبت و نرمی می بخشد.

برای درمان درد روماتیسم یک مشت گل و برگ هاى درخت زبان گنجشک را به مدت 15 روز در یک لیتر الکل 60 درصد بخیسانید، سپس آنرا صاف کرده و با آن محل درد را شستشو دهید و تفاله آنرا بر محل درد ضماد کنید.

مصرف روزانه دو فنجان دم کرده برگ هاى زبان گنجشک در دو وعده صبح و عصر براى رفع چاقى مفید خواهد بود.

پوست و شـاخـه هـاى این گیاه داراى خـاصـیـت تب بر و خلط آور مى باشد.

عرق برگ زبان گنجشک به تنهایى یا همراه با عرق خارشتر داروى بسیار مفیدى جهت دفـع سنگ کلیه و مثانه می باشد. پودر زبان گنجشک نیز بصورت دم کرده (یک قاشق مرباخورى آن در یک استکان آب جوش به مدت 12 دقیقه) برای این منظور مفید است.

 برگ زبان گنجشک خـاصیت ملین و مسهل دارد

 

 

شما علاقه‌مندان و دوستداران طبیعت با این درخت افسانه‌ای آشنا شدید برای حفظ آن می‌توانید با کاشت این درخت در کنار درختانی چون نارون و توت در رویشگاه آپرین آن را  کاشت و به عزیزانتان با نام خودشان هدیه دهید.

دیدگاه ها
درج دیدگاه